تبیین احکام و اخلاق اقتصادی در شهرسازی اسلامی با تاکید بر الگوی بازارها از منظر آموزه‌های قرآنی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی

چکیده

احکام و اخلاق اسلامی با رویکرد قرآنی در شهر و شهرسازی اسلامی جایگاه مستحکمی دارد و بی‌توجهی به آن از طرف مردم و معماران و مدیران شهری مسائل شهری متعددی را به همراه می‌آورد. بی‌توجهی به احکام و اخلاق اسلامی و دستورات قرآنی موجب بروز و تولید آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی مانند فقر، حاشیه‌نشینی، بیکاری، ثروت‌اندوزی و بی‌عدالتی می‌شود. این امر در بازارهای تاریخی شهرهای اسلامی تا حدود بسیاری مورد توجه بوده، اما در دوره‌های اخیر و در مراکز خرید معاصر کم‌رنگ شده است. هدف مقالۀ حاضر تبیین ابعاد و مصادیق احکام و اخلاق اسلامی در شهر و شهرسازی اسلامی و واکاوی آن در بازارهای تاریخی و مراکز خرید معاصر از منظر آموزه‌های قرآنی است و با روش تحلیل محتوای متن و با در پیش گرفتن رویکرد بین‌رشته‌ای و استفاده از شیوۀ کتابخانه‌ای و اسنادی انجام می‌شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بازارهای تاریخی با برخورداری از مساجد و الگوهای اجتماعی‌اقتصادی، از احکام کسب‌وکار و اخلاق اسلامی به÷ره‌مند بوده است، اما این امر در مراکز خرید معاصر با الگوهای جدیدی جایگزین شده که سبک زندگی مصرف‌گرا، تظاهر و خودنمایی، تبلیغات فریبنده و بی‌توجهی به احکام و اخلاق کسب‌وکار را به همراه آورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explaining Economic Rules and Ethical Bases in Islamic Urban Planning with an Emphasis on the Model of Markets

نویسنده [English]

  • Asghar Molaei
Tabriz Islamic Art University
چکیده [English]

Islamic rules and ethics with a Quranic approach have a strong position in the city and Islamic urban planning, and neglecting it by the people, architects and urban managers brings many urban problems. Ignoring Islamic rules and morals and Quranic orders causes social and economic harm such as poverty, marginalization, unemployment, wealth accumulation, and injustice. This matter has been of great interest in the old markets of Islamic cities; But in recent years and in contemporary shopping centers, it has become less popular. The purpose of this article is to explain the dimensions and examples of Islamic rules and ethics in the city and Islamic urban planning and to analyze it in old markets and contemporary shopping centers from the perspective of Quranic teachings. The study has been done by analyzing the content of the text and by adopting an interdisciplinary approach and using the library method. The results of the research show that traditional markets benefited from Islamic business rules and ethics with mosques and socioeconomic patterns; But this has been replaced in contemporary shopping malls with new patterns that have brought consumerist lifestyles, pretense and show off, deceptive advertisements, disregard for rules and business ethics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Rules
  • Islamic City
  • Quranic Approach
  • Islamic Ethics
  • Historical Market
  • Shopping Centers
  1. اباذری، یوسف و عباس کاظمی (1384ش)، «رویکردهای نظری خرید»، نامۀ علوم اجتماعی، دوره 25، شمارۀ 25، صص 167-195.
  2. بهشتی، سیدمحمد (1388ش)، «نظام دادوستد در بازارهای ایرانی و نسبت آن با معماری و شهرسازی ایرانی»، فصلنامۀ آبادی، سال نوزدهم، شمارۀ 64، 10-13.
  3. بهزادفر، مصطفی (1388ش)، «نقش و کارکرد اجتماعی بازارهای سنتی شهرهای ایران»، فصلنامۀ آبادی، سال نوزدهم، شمارۀ 64، 14-19.
  4. بیات، بهرام (1393ش)، «رویکرد اسلامی به شهر؛ ویژگی‌های شهر اسلامی»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال چهارم، شمارۀ اول، 137-167.
  5. پورجعفر، محمدرضا و علی پورجعفر (1390ش)، «نقش سرمایۀ اجتماعی در وضعیت اقتصادی بازارهای سنتی ایران»، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی مدیریت شهری، دورۀ نهم، ویژه‌نامۀ شمارۀ بهار و تابستان، 203-222.
  6. جوادی آملی، عبدالله (1394ش)، مفاتیح الحیاة، قم: نشر اسرا، چاپ اول.
  7. خالدیان، ستار (1393ش)، «تبیین جایگاه اسلام در روند شهرنشینی و سازمان فضای شهری ایران»، فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی‌اسلامی، شمارۀ هفدهم، 5-18.
  8. رئیسی، محمدمنان (1395ش)، «تحلیلی میان‌رشته‌ای از تحولات کالبدی‌فضایی بازارها و مراکز تجاری معاصر ایران با تأکید بر متون دینی»، فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دورۀ هشتم. شمارۀ 2، 99-118.
  9. سعیدی، علی و محمدهادی زاهدی‌وفا (1390ش)، «رهیافتی اسلامی به نقش رفتارهای مصرفی در ایجاد و گسترش بحران‌های اقتصادی»، دوفصلنامۀ مطالعات اقتصاد اسلامی، سال چهارم، شمارۀ اول، 121-141.
  10. سعیدنیا، احمد (1388ش)، «تعریف و مفاهیم بازارهای شهری ایران»، فصلنامۀ آبادی، سال نوزدهم. شمارۀ 64، 6-9.
  11. شفقی، سیروس (1383ش)، «تحلیل فضایی‌کالبدی بازار اصفهان»، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 60، 50-22.
  12. صدر، سیدمحمدباقر (1350ش)، اقتصاد ما، ترجمۀ علی اسپهبدی، تهران: موسسۀ انتشارات اسلامی.
  13. صالحی، اکبر و سعید رومانی (1394ش)، «بررسی رابطه بین سبک زندگی و نگرش دینی با میزان گرایش به سمت مدگرایی دانشجویان»، فصلنامۀ علمی‌ترویجی اخلاق، سال چهارم، شمارۀ 18، 153-171.
  14. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1376ش)، ادراکات اعتباری علامۀ طباطبایی و فلسفه فرهنگ، به کوشش علی‌اصغر مصلح، تهران: انتشارات روزگار نو.
  15. ---------- (1387ش)، معنویت تشیع به ضمیمۀ چند مقالۀ دیگر، به کوشش محمد بدیعی، قم: انتشارات تشیع، چاپ چهارم.
  16. فرج، ابراهیم (1390ش)، «طراحی الگوی سعادت‌محور مصرف»، دوفصلنامۀ مطالعات اقتصاد اسلامی، سال چهارم، شمارۀ اول، 67-91.
  17. قلندریان گل‌خطمی، ایمان و مهدی حقیقت‌بین (1394ش)، «کاربرد فقه در تحقق منظر شهری امن»، نشریۀ شیعه‌شناسی، سال چهاردهم، شمارۀ 98، 55 -69.
  18. قحف، منذر (1384ش)، «دین و اقتصاد: نظام اقتصادی اسلام و علم تحلیل اقتصاد اسلامی»، ترجمه فصل اول از کتاب الاقتصاد الاسلامی علمٌ او وهمً، ترجمه سید حسین میرمعزی، فصلنامه علمی و پژوهشی اقتصاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سال پنجم، 157-178.
  19. قحف، منذر (1385ش)، «مروری بر الگوهای اقتصاد اسلامی» (ترجمۀ فصل دوم کتاب الاقتصاد الاسلامی علمٌ أو وهمً)، ترجمۀ سیدحسین میرمعزی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی اقتصاد اسلامی، سال ششم، 157-187.
  20. کاظمی، عباس و یوسف اباذری (1383ش)، «زندگی روزمره و مراکز خرید در شهر تهران»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی نامۀ انسان‌شناسی، سال سوم، شمارۀ 6، 97-116.
  21. مطهری، مرتضی (1377ش)، یادداشت‌های استاد شهید مرتضی مطهری، تهران: انتشارات صدرا. چاپ اول.
  22. ---------- (1377ش)، مجموعۀ آثار شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
  23. ---------- (1380ش)، نظری به نظام اقتصادی اسلام، تهران: انتشارات صدرا، چاپ دهم.
  24. ---------- (1381ش)، اسلام و مقتضیات زمان، تهران: انتشارات صدرا، چاپ سیزدهم.
  25. ---------- (1382ش)، ده گفتار، تهران: انتشارات صدرا، چاپ نوزدهم.
  26. ---------- (1382ش)، شش مقاله، تهران: انتشارات صدرا، چاپ اول.
  27. ---------- (1383ش)، انسان کامل، تهران: انتشارات صدرا، چاپ سی‌ام.
  28. مکارم شیرازی، ناصر و جعفر سبحانی (1381ش)، پاسخ به پرسش‌های مذهبی، نشر مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع)، چاپ دوم.
  29. محقق داماد، محمدحسین (1394ش)، «نظم هستی و بایستی از دیدگاه ملاصدرا»، نوزدهمین همایش ملی حکیم ملاصدرا.
  30. مولائی، اصغر (1398ش)، «بازشناسی شاخص‌های شکل‌دهندۀ نظم اجتماعی و فرهنگی در شهر ایرانی‌اسلامی؛ مقایسۀ تطبیقی بازار تاریخی تبریز و پاساژهای پیرامون»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، سال دهم، شمارۀ 1، 99-75.
  31. ---------- (1396ش)، «تبیین مبانی شهر اسلامی بر اساس احکام ثابت»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی فلسفۀ دین، دورۀ 14، شمارۀ 4، 878-855.
  32. ---------- (1397ش)، «مبانی نظم اجتماعی در شهر اسلامی بر اساس شریعت اسلامی»، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی، شمارۀ 20، 76-49.
  33. مولائی، اصغر و محمدتقی پیربابایی (1397ش)، «بازشناسی فضاهای مذهبی به‌عنوان عناصر نشانه‌ای بنیادین در ساختار شهرهای ایران؛ نمونۀ موردی شهرری»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مدیریت شهری، شمارۀ 51، 258-243.
  34. مولائی، اصغر و معصومه آیشم (1397ش)، «جایگاه عوامل اجتماعی در ساختار شهرهای ایرانی»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مدیریت شهری، شمارۀ 53، 140-121.
  35. نمازی، حسین (1374ش)، نظام‌های اقتصادی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  36. یوسفی، احمدعلی (1381ش)، «روش‌های استنباط نظام اقتصادی اسلام»، مجلۀ فقه: کاوشی نو در فقه اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، شمارۀ ۱۸، 327-287.

عربی

  1. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1360ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: نشر رجاء.
  2. کلینی، محمد بن یعقوب (1401ق)، اصول کافی، به کوشش علی غفاری، بیروت: بی‌نا.