مبانی عقلی انگیزه‌های اخلاقی از نگاه قرآن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه پیام نور تهران– ایران

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه پیام نورتهران-ایران

3 استاد یار دانشگاه قم- ایران

4 دانشیار دانشگاه پیام نورتهران -ایران

چکیده

انگیزه‌های اخلاقی از نگاه قرآن، سرچشمۀ هرگونه رفتار اخلاقی هستند تا با برانگیختن درون افراد، بستر انجام فضایل اخلاقی و اجتناب از رذایل را فراهم آورند و جامعۀ مدنی دینی را شکل دهند. در برهه‌های مختلف تاریخی، ادیان و مکاتب مختلف با ارائۀ طرح‌ها و برنامه‌هایی چند، مدعی تأمین رشد و سعادت انسان شده‌اند. اسلام و به‌طور خاص قرآن کریم نیز داعیه‌دار پاسخ به این درخواست فطری انسانی است؛ بنابراین پرداختن به این مهم، ضروری به نظر می‌رسد. محقق در این راستا و با روش توصیفی‌تحلیلی، مبانی عقلی انگیزه‌های اخلاقی را در پرتو آیات قرآن کریم تبیین کرده است. نتایج این پژوهش بازتاب چندگانگی باطن انسان‌ها نسبت به انگیزۀ اخلاقی است. برخی آیات، مربوط به فطرت و حقیقت جوهری روح انسان و آیاتی دیگر مربوط به محبت و دوستی نسبت به خداوند است. اگر انسان بر اساس فطرت روحی خویش حرکت کند، زندگی خود را بر اساس خواسته‌های خداوند انتظام می‌بخشد؛ اما اگر برخلاف آن و در راستای جوهر جسمانی حرکت کند، به جهت استفاده نکردن از عقل، موجبات سقوط انگیزه‌های اخلاقی را فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Intellectual Bases of Moral Motives from the Perspective of the Qur'an

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammadreza reza Hosseini 1
  • Soraya Sadat Hosseini 2
  • Masoume Movahednia 3
  • Yadullah Dadjo 4
1 . Associate Professor, Payam-e Noor University, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student of the Faculty of Islamic Studies, Payam-e Noor University, Tehran-Iran
3 Ph.D. Student of the Faculty of Islamic Studies, Payam-e Noor University, Tehran-Iran
4 Associate Professor Payam-e Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

According to the Qur'an, moral motivations are the sources of all moral behaviors by providing a background for practicing moral virtues and avoiding vices, and forming a civil and religious society. At different historical times, different religions and schools have claimed to provide human growth and happiness by presenting several plans and programs. Islam and especially the Holy Qur'an also claim to have responded to this innate human request; therefore, it seems necessary to address this issue. In this regard, the researcher has explained the rational bases of moral motivations in light of the verses of the Holy Quran with descriptive and analytical methods. The results of this research show the multiplicity of human beings' bases towards moral motivation. Some verses are related to the nature and essential truth of the human soul, and other verses are related to love and friendship towards God. If a person moves according to his spiritual nature, he arranges his life according to God's wishes; but if it moves against it and in line with the physical essence, it causes the fall of moral motives due to not using reason

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'an
  • Intellectual Bases
  • Moral Motivation
  • Nature
  • Soul
  • Covenant
قرآن کریم، ترجمۀ الهی قمشه‌ای.
نهج‌البلاغه (1378ش)، قم: مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع).
اخلاقی، علی (1390ش)، «نگاهی به روش تشویق در ایجاد انگیزه از دیدگاه قرآن»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، سال اول، شمارۀ اول، ص152-127.
امین‌زاده، محمدرضا (1378ش)، انسان‌شناسی، قم: انتشارات در راه حق.
انصاریان، حسین (1386ش)، عرفان اسلامی، قم: دارالعرفان.
بشیری، ابوالقاسم (1393ش)، «نظریۀ انگیزش در روان‌شناسی و دین»، روانشناسی و دین، سال هفتم، شمارۀ دوم، ص60-39.
تقوی. سیدحسین (1383ش)، از ملک تا ملکوت، قم: میراث ماندگار.
جوادی آملی، عبداللّه (1366ش)، کرامت در قرآن، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
---------- (1378ش، الف)، حیات حقیقی انسان در قرآن، قم: اسراء.
---------- (1378ش، ب)، مبادی اخلاق در قرآن، قم: اسراء.
---------- (1378ش، ج)، «انسان‌شناسی فطری»، حوزه و دانشگاه، سال سوم، شمارۀ 9، ص55-49.
خمینی، روح‌اللّه (1372ش)، دیوان امام، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دکامی، محمدجواد (1397ش)، «نقد و بررسی دیدگاه سقراط دربارۀ شناخت و نقش آن در انگیزش»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، سال هفتم، شمارۀ ۵۲، ص133-117.
دهقان، رحیم (1396ش)، «بررسی تطبیقی ابعاد انگیزش اخلاقی در اندیشۀ علامۀ طباطبایی و فینیس»، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی اخلاق وحیانی، دورۀ 7، شمارۀ 12، ص143-121.
رزاقی، هادی، (1377ش)، انگیزش در اخلاق از دیدگاه قرآن کریم،خسرو باقری، پایان‌نامۀ مقطع کارشناسی ارشد رشتۀ علوم تربیتی، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
رفیعی، جعفر (1378ش)، تزکیۀ روح، قم: مؤسسۀ یاران قائم.
شبّر، علی (1397ش)، اخلاق: ترجمه کتاب الأخلاق، ترجمۀ محمدرضا جباران، قم: نشر هجرت.
شریفی، محمد (1389ش)، سیری در سپهر اخلاق، قم: صحیفۀ خرد.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعۀ مدرسین.
قرائتی، محسن (۱۳۸۳ش)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قربانیان، مجتبی و دیگران (1397ش)، «تحلیل مبانی عقلی و نقلی تسلیم‌پذیری در برابر اهل‌بیت (ع)»، فصلنامۀ تحقیقات کلامی، سال ششم، شمارۀ 23، ص28-7.
 قیوم‌زاده، محمود و دیگران (1393ش)، «الگوی قرآن‌شناخت پیشرفت (رشد) با تأکید بر بعد فردی انسان»، دانش‌نامۀ علوم قرآن و حدیث، سال اوّل، شمارۀ دوّم، ص130-91.
کبیری، زینب و دیگران (1388ش)، «مبانی و شیوه‌های تربیت اخلاقی در قرآن کریم از دیدگاه علامه طباطبایی»، مجله معرفت اخلاقی، سال اول، شمارۀ اول، ص90-67.
مارشال ریو، جان (1387ش)، انگیزش و هیجان، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر ویرایش.
محمدی ری‌شهری، محمد (1385ش)، میزان الحکمة، ترجمۀ رضا شیخی، قم: دارالحدیث.
مصباح یزدی، محمدتقی (1367ش)، معارف قرآن. قم: مؤسسۀ در راه حق.
مهدوی‌نژاد، محمدحسین (1391ش)، «تحلیلی فلسفی از مبنای انسان‌شناختی و انگیزش اخلاقی در اندیشۀ علامۀ طباطبایی»، حکمت صدرایی، سال اول، شمارۀ اول، ص108-95.
نراقی، احمد (1378ش)، معراج السعادة. قم: انتشارات هجرت.
نصر، حسین (1393ش)، نیاز به علم مقدس، ترجمۀ حسن میانداری، تهران: نشر کتاب طاها.
عربی
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.
بیضاوی، ناصرالدین عبداللّه بن عمر (1418ق)، تفسیر قرآن، بیروت: بی‌نا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیة.
زمخشری، جاراللّه (1406ق)، الکشاف، بیروت: دار الکتب العربی.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفا.