بررسی رویکرد تاریخی به اخبار یهودیت و مسیحیت آغازین در قرآن و حدیث و دستیابی به نتایج آن بـا تأکید بر روایات شیعی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر همکار گروه مطالعات تطبیقی اسلام و ادیان، پژوهشکده بین المللی امام رضا ع، جامعه المصطفی العالمیه، مشهد، ایران

چکیده

در سده‌های اخیر، کشف آثار نویافته در جهان یهودیت و مسیحیت، به دنبال راه‌یافت رویکرد انتقادی نسبت به درون‌مایۀ کتاب مقدس که از پیامدهای عصر روشنگری بود زمینه‌ساز بازنگری در تاریخ و تعالیم این دو دین شد. در واقع محققان تلاش‌ کردند با استفاده از منابع کشف‌شده، به خوانشی جامع و هماهنگ از ادیان مزبور نزدیک شوند. در این بین، اگرچه امکان بهره‌مندی از برخی داده‌ها در منابع اسلامی نیز به‌عنوان مرجعی کارآمد فراهم بوده، تا به امروز چندان التفاتی به آن نشده است. پنداشتی که همیشه متوجه این دسته از گزارش‌ها بوده آن است که بنابر باورداشت رایج مسلمانان، جملگی آن‌ها از مجرای ماورایی دریافت شده و ازهمین‌رو فاقد ارزش تاریخی است؛ بنابراین در این گره‌گشایی سهمی نخواهد داشت. این مقاله در گام نخست به قرآن توجه کرده و با تکیه بر روایات،به جایز نبودن رویکرد تاریخی نسبت به آیاتش رهنمون شده است؛ آنگاه به سراغ احادیث رفته و امکان رویکرد تاریخی را در آن اثبات کرده است. در این راستا، همۀ روایات مربوط به تاریخ ادیان به صورت نظام‌مند شناسایی و موقعیت آن‌ها فهم و تعیین شد؛ سپس با ابزار گردآوری کتابخانه‌ای استنادی و روش توصیفی‌تحلیلی، دلایل و قراین روایی و نیز شواهد تاریخی آن جمع‌آوری گردید. مطالعۀ حاضر در انتها به چهار ثمرۀ رویکرد تاریخی نسبت به احادیث دست یافت. به نظر می‌رسد بیان گزارش متفاوت، تأیید درون‌مایۀ کتاب مقدس، تکمیل دادۀ موجود در کتب مزبور و انعکاس گزارشی جدید، عمدۀ نتایج رویکرد تاریخی به روایات ادیانی است که در تحقیقات مربوط به کتاب مقدس کارآمد خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the Historical Approach to the Anecdotes about Early Judaism and Christianity in the Qur'an and Hadith with an Emphasis on Shia Hadith

نویسنده [English]

  • Seyed Hossein Biriyai
Associate Professor, Department of Comparative Studies of Islam and Religions, Imam Reza International Research Institute, International University of al-Mustafa, Mashhad, Iran
چکیده [English]

In recent centuries, the newly discovered Jewish and Christian books, following the critical approach to the content of the Bible, which was one of the consequences of the Age of Enlightenment, led to a revision of the history and teachings of these religions. In fact, the researchers tried to approach a comprehensive and harmonious reading of the mentioned religions by using the discovered sources. In the meantime, although it is possible to use some data from Islamic sources as an efficient reference, it has not been paid much attention to. The common opinion about this sort of information in Islamic tradition is that according to the common belief of Muslims, all of them were received from the supernatural channel and therefore have no historical value; therefore, it cannot be helpful in solving the problem.  In the first step, this article has paid attention to the Qur'an, and based on the traditions, it has been guided to the inadmissibility of the historical approach to its verses; then the hadiths have been investigated, and the possibility of a historical approach toward them has been proved. In this regard, all traditions related to the history of religions were systematically identified, and their position was understood and determined; then, with the tool of the reference library collection and descriptive-analytical method, narrative reasons and evidence as well as its historical evidence were collected. In the end, the present study achieved four results of having the historical approach to hadiths. It seems that expressing a different report, confirming the contents of the Bible, supplementing the data in the mentioned books and reflecting a new report are the main results of the historical approach to religious traditions that will be effective in the research related to the Bible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical Approach
  • Judaism
  • Christianity
  • Quran
  • Hadith
  • Shia

مراجع

کتاب مقدس (2012م)، انگلستان، انتشارات ایلام.
احمدی، محمدحسن (1399ش)، «حدیث و طبقه‌بندی آن در رویکردی تاریخی»، حدیث‌پژوهی، شمارۀ 24، 49-74.
امین، احمد (1335ش)، پرتو اسلام، ترجمۀ عباس خلیلی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.              
بل، ریچارد (1382ش)، درآمدی بر تاریخ قرآن (بازنگری و بازنگاری از ویلیام مونتگمری وات)، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، قم: مرکز ترجمه قرآن به زبان‌های خارجی.
توماس، دیوید (1399ش)، مسیحیت ومسیحیان در متون اسلامی، ترجمۀ محمدحسین محمدپور، مشهد: انتشارات بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
جعفریان، رسول (1364ش)، پیش‌درآمدى بر شناخت تاریخ اسلام، قم: مؤسسۀ در راه حق.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1379ش)، کارنامۀ اسلام، تهران: انتشارات امیرکبیر.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1375ش)، قرآن در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عمید زنجانی، عباسعلی (1366ش)، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فانفلوتن، گرلوف (1965م)، السیادة العربیة والشیعة والإسرائیلیات فی عهد بنی أمیة، ترجمۀ حسن ابراهیم حسن و محمد زکی ابراهیم، مصر: وزارة الثقافه والسیاحة.
فصیحی، محمدحسین و ابوالفضل کیاشمشکی (1390ش)، «وحی و تجربۀ دینی از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی و دکتر سروش»، نشریۀ طلوع نور، سال دهم، شمارۀ 36، 111-132.
موتسکی، هارالد (1384ش)، «حدیث‌پژوهی در غرب؛ مقدمه‌ای در باب خاستگاه و تطور حدیث»، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا، علوم حدیث، سال دهم، شمارۀ سوم و چهارم، 3-31.
میرقیصری، سیدمرتضی (1400ش)، «صورت‌بندی ادلۀ عالمان شیعه بر تحریف‌نشدن قرآن»، پژوهش‌نامۀ امامیه، دورۀ 7، شمارۀ 14، 211-228.
وات، ویلیام مونتگمری (1373ش)، برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان، ترجمۀ محمدحسین آریا، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
هویدی، احمد محمود (1386ش)، «پژوهش‌های قرآنی در آلمان»، ترجمۀ حسین علینقیان، آینۀ پژوهش، شمارۀ 103، 25-36.
 
عربی
ابن أبی زینب، محمد بن ابراهیم (1397ق)، الغیبة للنعمانی، تهران: بی‌نا.
ابن‌بابویه، محمد بن على (1376ش)، الأمالی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
---------- (1398ق)، التوحید، قم: حوزۀ علمیه قم.
---------- (1362ش)، الخصال، قم: دار الکتب الإسلامیة.
---------- (1395ق)،کمال الدین وتمام النعمة، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
---------- (1403ق)، معانی الأخبار، قم: بی‌نا، چاپ اول.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1408ق)، المقدمة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن شاذان قمى، أبو الفضل شاذان بن جبرئیل (1423ق)، الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیهما السلام، قم: بی‌نا، چاپ اول.
---------- (1363ش)، الفضائل (لابن شاذان القمی)، قم: نشر رضی.
ابن شعبه حرانى، حسن بن على (1404ق)، تحف العقول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن‌شهر‌آشوب مازندرانى، محمد بن على (1379ق)، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، قم: بی‌نا.
ابن‌طاووس، على بن موسى (1409 ق)، إقبال الأعمال، تهران: دار الکتب الإسلامیه‌.
---------- (1413ق)، الیقین باختصاص مولانا علیّ علیه السلام بإمرة المؤمنین، قم: دار الکتاب‏.
---------- (1363ش)، سعد السعود، قم: منشورات الرضی.
---------- (1375ش)، کشف المحجة لثمرة المهجة، قم: بوستان کتاب‌.
---------- (1411ق)، مهج الدعوات ومنهج العبادات، قم: دار الذخائر‌.
ابن عساکر، أبوالقاسم (1415ق)، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن‌قتیبه، یاقوت (1414ق)، معجم الأدباء، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
ابن کثیر، أبوالفداء (1408ق)، البدایة والنهایة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن هشام، محمد (بی‌تا)، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا، بیروت: دارالقلم.
ابو الصلاح حلبى، تقى بن نجم (1404ق)، تقریب المعارف، قم: نشر الهادی.                                                                                       
احمدى میانجى، على (1427ق)، مکاتیب الأئمة علیهم السلام، قم: موسسه دار الحدیث العلمیة والثقافیة.
---------- (1419ق)، مکاتیب الرسول صلّى الله علیه و آله و سلّم، قم: دار الحدیث.
 اربلى، على بن عیسى (1381ق)، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز: نشر بنی هاشمی.
استرآبادى، على (1409ق)، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی‌.
اصفهانی، ابوالفرج (1415ق)، الأغانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
الموسوى، فخار بن معد (1410ق)، إیمان أبی طالب (الحجة على الذاهب إلى کفر أبی طالب)، قم: دار سید الشهداء للنشر.                                                                       
امین، احمد (2012م)، ضحى الإسلام، مصر: مؤسسه هنداوی.
باقلانی، ابوبکر (بی‌تا)، نکت الانتصار لنقل القرآن، اسکندریه: منشأة المعارف.                       
بحرانى اصفهانى، عبد الله بن نور الله (1413 ق)، عوالم العلوم والمعارف والأحوال من الآیات والأخبار والأقوال، قم: مؤسسة الامام المهدی.
بحرانى، سید هاشم بن سلیمان (1374 ش)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثة.
---------- (1413 ق)، مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر، قم:مؤسسة المعارف الاسلامیة.
بکرى، احمد بن عبد الله (1411ق)، الأنوار فی مولد النبیّ صلى الله علیه و آله، قم: دار الشریف الرضی‌.
بلاذری، احمدبن یحیی (1412ق)، فتوح البلدان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بروکلمان، کارل (2006م)، تاریخ الأدب العربی، قم: دار الکتاب الإسلامی.
بیهقی، ابوبکر (1424ق)، السنن الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیة.
جزائرى، نعمت الله بن عبد الله (1427 ق)، ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
جعفریان، رسول (1415ق)، القرآن ودعاوی التحریف، بیروت: دارالثقلین.
جوهرى بصرى، احمد بن عبد العزیز (بی‌تا)، مقتضب الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر، قم: انتشارات طباطبایى‌.
حداد، یوسف دره (1982م)، دروس قرآنیه، لبنان، منشورات المکتبه البولسیه.
خزاز رازى، على بن محمد (1401ق)، کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر، قم: بی‌نا.
خضر، عبدالعلیم عبدالرحمن (1415ق)، المسلمون و کتابة التاریخ، هیرندن: الدار العالمیة للکتاب الاسلامی.
خویی، ابوالقاسم (1364)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: دارالثقلین.
دروزه، محمد عزة  (1979م)، القرآن والمبشرون، بیروت: المکتب الإسلامی.
دیلمى، حسن بن محمد (1412ق)، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم: الشریف الرضی‌.
رامیار، محمود (1369ش)، تاریخ قرآن، تهران: نشر امیرکبیر.
رشید رضا، محمد (1990م)، تفسیر المنار، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
زرقانی، عبدالعظیم (1412ق)، مناهل العرفان، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
زیات، حبیب (2010م)، الدیارات النصرانیة فی الاسلام، بیروت: دارالمشرق.
سا‌مرائی‌، ابراهیم‌ (۱۴۱۱‌ق)، معجمیات، بیروت: المؤسسة‌ الجا‌معیة‌ للدراسا‌ت‌ والنشر والتوزیع‌.
سیوطی، جلال الدین (1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.
---------- (1424ق)، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، بیروت: موسسة کتب الثقافیة.
حر عاملى، محمد بن حسن (1425ق)، إثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
---------- (1418ق)، الفصول المهمة فی أصول الأئمة (تکملة الوسائل)، قم: موسسه معارف اسلامی امام رضا (ع).
---------- (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
شیخو، لویس (1989م)، النصرانیة وآدابها بین عرب الجاهلیة، بیروت: دار المشرق.
صفار، محمد بن حسن (1404 ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
ضیف، شوقی، (1972م)، المدارس النحویة، قاهره، دارالمعارف.
طبرسى، احمد بن على (1403ق)، الاحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضى‌.
طبرسى، حسن بن فضل (1370)، مکارم الأخلاق، قم: الشریف الرضی.
طبرسى، فضل بن حسن (1417ق)، إعلام الورى بأعلام الهدى، تهران: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
---------- (1406ق)، مجمع البیان لعلوم القرآن، بیروت: دار المعرفه.
طبرى آملى، عماد الدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم (1383 ق)، بشارة المصطفى لشیعة المرتضى، نجف: المکتبة الحیدریة.
طوسى، محمد بن الحسن (1414ق)، الأمالی، قم: دار الثقافة.
---------- (1411ق)، الغیبة للحجة، قم: دار المعارف الإسلامیة.
عاملی، جعفر مرتضی (بی‌تا)، حقائق هامة حول القرآن الکریم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
علم الهدى، على بن حسین (1998م)، أمالی المرتضى، قاهره: بی‌نا.
علی، جواد (1980م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بیروت: دار العلم للملایین.
قطب‌الدین راوندى، سعید بن هبة الله (1409ق)، الخرائج والجرائح، قم: مؤسسه امام مهدى (عج).
قمى، عباس (1414ق)، سفینة البحار، قم: نشر اسوه.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403ق)، بحار الأنوار، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
---------- (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1385ق)، تاج العروس، بیروت: دار الهدایة.
معرفت، محمدهادی (1415ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مفید، محمد بن محمد (1413ق)، الاختصاص، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
مقدسی، مطهر بن طاهر (بی‌تا)، البدء والتاریخ، بی‌جا: مکتبة الثقافة الدینیة.
موسوی، شرف الدین (1416ق)، أجوبة مسائل جار الله، قم: المجمع العالمی لأهل البیت.
میرمحمدی، ابوالفضل (1400ق)، بحوث فی تاریخ القرآن وعلومه، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
نورى، حسین بن محمدتقى (1408ق)، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، قم: موسسه آل البیت (ع).
هاشمى خویى، میرزا حبیب الله (1400 ق)، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تهران: مکتبة الاسلامیة.
 
English
Brannon M. Wheeler (2002), Prophets in the Quran: An Introduction to the Quran, London, Continuum.
Donner, Fred M.,(1998), Narratives of Islamic origins, The beginnings of Islamic historical writing, New Jersey, The Darwin press.
Gibb, H. A. R.& Kramers, J. H. (1953), Shorter Encyclopedia of Islam, Ithaca, N. Y., Cornell University Press.
Kohlberg, Etan and Mohammad Ali Amir-Moezzi, (2009), Revelation and Falsification the al-qiraat of Ahmad b. Muhammad al-sayyari, Leiden, Brill.
Mangel, Rabbi Nissen (2013), Siddur Tehillat Hashem, New York, Merkos Linyone Chinuch.
Sprenger, Aloys (1851), The Life of Mohammad: From Original Sources, Warren, The Presbyterian Mission press.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار