ارتباط و پیوستگی رنگ در قرآن و معماری مسجد در تمدن اسلامی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 استادیار دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره. تهران. ایران

3 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان

چکیده

این پژوهش بر آن است عنصر رنگ را به عنوان کلید واژه مشترک که هم در آیات قرآن و هم در معماری مسجد در تمدن اسلامی وجود داد مورد بررسی و تبیین قرار دهد. درهنرومعماری تمدن اسلامی ، از رنگ ها بصورت خردمندانه ای استفاده می شود و این استفاده با آگاهی از معنای نمادین هر رنگ و واکنش کلی ایجاد شده از آن رنگ در روان انسان، و در مکانی مقدس- یعنی مسجد- انجام می پذیرد. تلاش هنرمند مسلمان همواره بر این بوده که با استفاده از شناخت اصول رنگ در معماری اسلامی، بتواند گامی موثر در مسیر شکوفایی هنر اسلامی در معماری مقدس مساجد بردارد . با توجه به اینکه هنرمند در معماری مساجد از اصیل ترین رنگها (که در قرآن از آنها نام برده شده) استفاده نموده، لذا محور اصلی پژوهش حاضر، تبیین ارتباط و پیوستگی تنگاتنگ تزیین معماری مسجد با عنصر رنگ-که در متن کتاب آسمانی به انواع آن نیز اشاره شده- می باشد. به روش توصیفی- تحلیلی از منابع و مطالعات تاریخ هنر این استنباط و نتیجه مطرح می شود که قرآن منبع اصلی اندیشه معمار مسلمان در تزیین پوشش داخلی و خارجی معماری مسجد در تمدن اسلامی بوده و معماران اسلامی به رنگ های مطرح شده در قرآن برای تزیین فضای داخلی و بیرونی مساجد توجه خاصی داشته اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The connection and continuity of color in the Quran and mosque architecture in Islamic civilization

نویسندگان [English]

  • Sayyed Ahmad Aghili 1
  • Sayyed Mostafa Tabatabayi 3
1 Associate Professor and faculty member of the Department of History, University of Sistan and Baluchistan. Iran. (Responsible author).
3 PhD student of Islamic history of Isfahan University. Iran.
چکیده [English]

This research aims to examine and explain the element of color as a common keyword, which exists both in the verses of the Qur'an and in the architecture of mosques in Islamic civilization. In the art and architecture of Islamic civilization, colors are used wisely, and this use is done with the knowledge of the symbolic meaning of each color and the general reaction created by that color in the human psyche, and in a holy place - that is, the mosque. The effort of the Muslim artist has always been to take an effective step towards the flourishing of Islamic art in the sacred architecture of mosques by using the knowledge of the principles of color in Islamic architecture. Considering that the artist has used the most original colors (which are mentioned in the Quran) in the architecture of mosques, therefore the main focus of this research is to explain the connection and close connection between the architecture of the mosque and the element of color, which in the text of the Holy Book It is also mentioned. In a descriptive-analytical way from the sources and studies of art history, the conclusion is raised that the Quran was the main source of Muslim architect's thought in decorating the interior and exterior of mosque architecture in Islamic civilization and Islamic architects have paid special attention to the colors mentioned in the Quran to decorate the interior and exterior of mosques.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Quranic verses
  • color
  • phenomenology of art
  • traditionalists
  • mosque architecture
-قرآن کریم.
-آوینی، سیدمحمد، (1370)، مجموعه مقالات جاودانگی و هنر، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
-آیت اللهی، حبیب، (1380)، مبانی نظری هنرهای تجسمی، تهران: انتشارات سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ اول.
-اتینگهاوزن، ریچارد والگ گرابار، (1378)، هنر و معماری اسلامی، ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ اول.
-اردوبادی، احمدصبور، (1368)، آیین بهزیستی در اسلام، تهران: نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
-اردلان، نادر و بختیار، لاله، (1380)، حس وحدت، ترجمه حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک، چاپ اول.
-اردلان، نادر، (1390)، حس وحدت: نقش سنت درمعماری ایرانی، ترجمه وندادجلیلی، تهران: موسسه علم معمار، چاپ اول.
-استرلین، هانری، (1377)، اصفهان تصویر بهشت، ترجمه جمشید ارجمند، تهران: نشر فرزان روز.
-اصغری‌نژاد، محمد، (1379)، نگاهی به رنگ‌ها در قرآن، مجلة بینات، س 7، ش 27، صص 104-84.
- امین، سیدرضاحسینی، (1381)، مسجد در علوم اسلامی (قرآن وسنت) (156-145)، پرستشگاه در عهد سنت و تجدد (جامعه شناسی نهادهای دینی)، به کوشش عمادالدین باقی، تهران: نشر سرایی، چاپ اول.
-انصاری، مهدی، (1350)، هنر از دریچه نظریه، تهران: انتشارات روزبهان.
-براند، هیلن (1380)، معماری اسلامی (شکل، کارکرد، معنی)، ترجمه باقر آیت الله زاده شیرازی، تهران: نشر روزنه، چاپ اول.
-بلخاری قهی، حسن، (۱۳۹۰)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، تهران: سوره مهر، چاپ دوم.
________________، (1388)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، تهران: سوره مهر (حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی)، چاپ اول.
-بهادری، محمد، (1392)، اهمیت رنگ در فضاهای شهری، تهران: سوره.
-بورکهارت، تیتوس، (1365)، هنر اسلامی، زبان و بیان؛ ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات سروش.
-پاک نژاد، سیدرضا، (1361)، اولین دانشگاه آخرین پیامبر، تهران: ناشر اخلاق، چاپ دوم.
-حق شناس، محیا و مهرابی، محمد، (1396)، «نقش و تاثیر رنگ بر ادراک فضاهای مذهبی درشهرهای تاریخی ایران»، مجموعه مقالات سومین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، شیراز،21/ 2/1396.
-خوش نظر، سید رحیم، (۱۳۸۸)، نور و رنگ در نگارگری ایرانی و معماری اسلامی، کتاب ماه هنر، ش 97-98، صص 47-58.
-دشتی، محمد، (1379)، ترجمة نهج البلاغه، قم: نشر مشرقین، چاپ سوم.
-ربیعی، هادی، (1390)، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی، ج 1، تهران: انتشارات متن.
-رضایی، علی، (1382)، جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامی، تهران: موسسه فرهنگی ثقلین.
-رئیس‌زاده، مهناز وحسین مفید، (1383)، بیهوده سخن: ده مقاله در زیبایی‌شناسی و هنر معماری، تهران: مولی، چاپ اول.
-سعیدیان، سعید، (1381)، مسجد و معماری (280-267)، پرستشگاه در عهد سنت و تجدد (جامعه شناسی نهادهای دینی)، به کوشش عمادالدین باقی، تهران: نشر سرایی، چاپ اول.
-شهبازی، مجید، (1391«نقش عناصر طبیعت ونمادپردازی درعرفان و هنر اسلامی»، مجله عرفان اسلامی، دوره 7، ش 32.
-شیرازی (ملاصدرا)، صدرالدین محمد، (1391 ق)، حکمت المتعالیه، ج 4، بیروت، دارالکتب الاسلامیه.
-صداقت کشفی، سید محمد جواد، (۱۳۸۵)، نگاهی به مقوله رنگ در قرآن (قسمت دوم تهران: فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره ۴۷ – ۴۶، صص 75-89.
-طالقانی، محمود، (1362)، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم.
-طباطبایی، محمدباقر، (1378)، مسجد و پیرامون (187-179)، مجموعه مقالات همایش معماری مسجد، گذشته، حال، آینده (ج 2)، کارگروهی زیر نظر حوزة معاونت پژوهشی دانشگاه هنر، تهران: دانشگاه هنر، چاپ اول.
-طباطبایی، محمدحسین، (1417 ق)، المیزان فی تفسیر قرآن، ج 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
-عناقه، عبدالرحیم، (1391)، «تجلی عرفان در معماری مسجد»، فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی، س 9، ش 33.
-عسگری، فاطمه و اقبالی، پرویز، (1392)، «تجلی نمادهای رنگی در آیینه هنر اسلامی»، مجله جلوه هنر، ش 9.
-فیض کاشانی، ملامحسن، (1415 ق)، تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی، تهران: انتشارات الصدر، چاپ دوم.
- کربن، هانری، (1390)، واقع انگاری رنگ‌هاوعلم میزان، انشاالله رحمتی، تهران، نشرصوفیا، چاپ دوم.
-گرابار، الگ، (1379)، شکل گیری هنر اسلامی، مترجم مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، چاپ اول.
-گراهام، گوردن، (1383)، فلسفة هنرها (درآمدی بر زیبایی شناسی)، ترجمه مسعودعلیا، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ اول.
-گروتر، یورگ کورت، (1383)، زیبایی شناسی در معماری، ترجمه جهانشاه پاکزاد وعبدالرضا همایون، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، چاپ دوم.
-گنجی، حمزه، (۱۳۹۲)، روان‌شناسی عمومی. تهران: نشر ساوالان، چاپ دوم.
-ملاجعفری، طیبه و راضی، مهدی، (1384)، نقش‌مایه‌های نوشتاری مسجد جامع یزد (1225-1207)، هنر و معماری مساجد (جلد دوم)، به کوشش دبیرخانه ستادعالی هماهنگی و نظارت بر کانون های فرهنگی و هنری مساجد، تهران: نشر رسانش، چاپ اول.
-منصوریان قراکوزلو، مریم، (1388)، بازنمود عناصر قرآنی در معماری مساجد، پایان نامه کارشناسی ارشد، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
-نصر، سید حسین، (۱۳۸۹)، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.
______________، (1370)، سنت اسلامی در معماری ایران (68-59)، ترجمه سید محمد آوینی، جاودانگی‌وهنر، تهران: انتشارات برگ، چاپ اول.
_____________، (1380)، معرفت و امر قدسی، ترجمه فرزادحاجی میرزایی، تهران: نشر وپژوهش فروزان روز، چاپ اول.
-نوایی، کامبیز ،(1374)، نکاتی پیرامون نقوش اسلامی (53-44)، مجلة صفه، سال پنجم، شماره‌های 20 و 19، پاییز وزمستان 74.
- نیری، جواد شکاری، (۱۳۸۲)، جایگاه رنگ در فرهنگ و هنر اسلامی ایران، تهران: فصلنامه مدرس هنر، ش 3، صص ۹۳- ۱۰۴.
وایه، گاستون، (1363)، هنر اسلامی در سده‌های نخستین اسلامی، ترجمه رحمان ساوجی، تهران: چاپخانه گیلان.
Rippin A. The Islamic World [Colors], University of California Press, vol2, 2008