بررسی نقش ایرانیان در تمدن قرآنی - اسلامی در عصر حضور ائمه(ع)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

گروه تفسیر و علوم قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

در عصر حضور امامان(ع)، اندیشمندان ایرانی تأثیر به سزایی در رشد علوم قرآنی و تفسیر داشته اند. تفاسیر ایرانیان با گذر زمان از لحاظ کمی و کیفی رشد چشم گیری داشت. در ابتدا تفاسیر ایرانیان شامل برخی سوره‌ها و آیات قرآن‌کریم بود، اما با فاصله اندکی از عصر نزول، از قرن دوم به بعد تفاسیر آنان تمام آیات قرآن‌کریم را در برگرفت و از لحاظ کیفی نیز رشد چشمگیری پیدا کرد. مآخذ و مستندات تفسیر ایرانیان به دو دسته متصل و منفصل تقسیم می شود. مستندات متصل عبارتند از: نکات ادبی، سیاق، ویژگی های مخاطب و موضوع سخن بود و مستندات منفصل عبارتند از: آیات دیگر، روایات، آرای صحابه، محاورات عرفی، معلومات عقلی، استناد به اشعار و آرای اهل کتاب بود.

در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، تلاش های برخی از اندیشمندان شاخص ایرانی برای گسترش تفسیر و علوم قرآن در عصر حضور امامان معصوم(ع) مورد بررسی قرار داده است. هدف این پژوهش اثبات این مدعاست که ایرانیان در گسترش تفسیر و علوم قرآن در صدر اسلام نقش به سزایی داشتند و این به دلیل عشق و علاقه آنان به قرآن است. سوال اصلی پژوهش این است که ایرانیان در عصر حضور تا چه میزان در گسترش تفسیر و علوم قرآنی نقش داشته اند؟ با بررسی اجمالی می توان گفت ایرانیان در عصر حضور نقش چشمگیری در گسترش تفسیر و علوم قرآنی داشته اند و اندیشمندانی مانند: سلمان فارسی، ضحاک، مقاتل و علی بن ابراهیم قمی جزء پیشتازان این علوم به شمار می آیند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the role of Iranians in the expansion of Qur'anic interpretation and sciences in the age of Imams (peace be upon them)

نویسنده [English]

  • Sayyed Mohammad Esmaeili
Assistant Professor, Department of Qur'an Interpretation and Sciences, Holy Quran University of Sciences and Education.
چکیده [English]

During the era of Imams (a.s.), Iranian thinkers had a significant impact on the development of Qur'anic sciences and interpretation. Over time, the interpretations of Iranians grew significantly in terms of quantity and quality. In the beginning, the interpretations of the Iranians included some surahs and verses of the Holy Quran, but with a short distance from the era of revelation, from the second century onwards, their interpretations included all the verses of the Holy Quran, and they grew significantly in terms of quality. Sources and documents of Iranian interpretation are divided into two categories: connected and disconnected. The attached documents include: literary points, writing style, characteristics of the audience and the topic of speech and separate documents include: other verses, hadiths, opinions of the Companions, common conversations, intellectual information, references to poems and opinions of divine religions other than Islam. In this research, using the descriptive-analytical method, the efforts of some prominent Iranian thinkers to expand the interpretation and sciences of the Qur'an in the era of the presence of the infallible imams (a.s.) have been examined. The purpose of this research is to prove the claim that Iranians played a significant role in the development of Qur'an interpretation and sciences at the beginning of Islam, and this is due to their love and affection for the Qur'an. The main research question is, to what extent did Iranians play a role in the expansion of Quranic interpretation and sciences during the era of presence? With a brief review, it can be said that Iranians have played a significant role in the development of Qur'anic interpretation and sciences during the present era and thinkers such as: Salman Farsi, Dahhak, Muqatil and Ali Ibn Ibrahim Qomi are among the pioneers of these sciences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'an interpretation
  • Qur'anic sciences
  • Islamic civilization
  • Qur'anic civilization
  • Shiites of Iran
  • Age of presence

مراجع

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی بن محمدب بن علی(2015)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
ابن حبان، محمد(1428)، تقریب الثقات، بیروت، دار المعرفه.
ابن خلکان، احمد بن محمد(1364)، وفیات الاعیان، قم، منشورات الرضی.
ابن داوود حلی، حسن بن علی(1422)، الرّجال، تهران، دار الذخائر.
ابن سعد، محمد(1410)، الطبقات الکبری، بیروت،‌دار الکتب العلمیة.
ابن شهرآشوب، محمد بن علی(1379)، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه.
ابن ندیم، محمدبن اسحق(1394)، الفهرست، تهران، دنیای کتاب.
ابن هشام(بی تا)، السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفه.
ابو المظفر شاهفور بن طاهر بن محمد اسفراینی(1375)، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی(1408)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی.
احمد بن عبدالله عجلی(1405)، معرفة الثقات، مدینه، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه.
ازهری، ابو منصور محمد بن احمد(1421)، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
اسماعیل بن عمر بن کثیر(1424)، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
آقابزرگ تهرانی، محمد محسن(بی تا)، الذریعة الى تصانیف الشیعة، نجف مطبعه الغری.
بابایی، علی اکبر(1385)، مکاتب تفسیری، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
بابایی، علی اکبر(1390)، تاریخ تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بحرانی، سید هاشم(1416)، تفسیر البرهان، تهران، بنیاد بعثت‏.
برقی، احمد بن محمد(1419)، رجال البرقی، تهران، نشر قیوم.
بغدادی، اسماعیل(1990)، هدیة العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
بلخی، مقاتل بن سلیمان(1423)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ثعلبی، احمدبن محمد(1422)، الکشف والبیان، المعروف بالتفسیرالثعلبی، بیروت، عاشور.
ثمالی، ابوحمزه(1420)، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار المفید.
جمعی از مولفان زیر نظر احمد رضا خضری(1385)،تاریخ تشیع، تهران، سمت.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله(بی تا)، کشف الظنون، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
حجاج نیشابوری، مسلم(بی تا)، صحیح مسلم، قاهره دار الحدیث.
حجتی، سید محمد باقر(1390)، سه مقاله در تاریخ تفسیر قرآن و نحو، تهران، بنیاد قرآن.
حسین عطوان(1410)، الدراسات الدینیة بخراسان، بیروت، دارالجیل.
حسینى، ابوبکر بن هدایت‏اللّه(1402)، طبقات الشافعیه، بیروت، دار الافاق الجدیده.
حویزی، عبد علی بن جمعه(1415)، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان.
خرمشاهی، بهاءالدین(1377)، دانش‏نامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، انتشارات دوستان.
خطیب بغدادی، احمد بن علی(1417)، تاریخ بغداد، مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت،‌دار الکتب العلمیه.
خویی، ابو القاسم(1989)، معجم رجال الحدیث، بیروت، مدینه العلم.
داوودى، محمد بن علی(بی تا)، طبقات المفسرین، بیروت دار الکتب العلمیه.
الذهبی، محمد بن احمد بن عثمان(1422)، سیر اعلام النبلاء، موسسه الرساله.
ذهبی، محمد حسین(بی تا)، التفسیر و المفسرون، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
الذهبى، شمس الدین محمد بن احمد(1413)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربى.
الذهبی الشافعی، شمس الدین محمد بن أحمد(1419)، تذکره الحفاظ، بیروت، دار الکتب العلمیه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1416)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، الدار الشامیه.
رامیار، محمود(1346ش)، تاریخ قرآن، تهران، نشر اندیشه.
رضایی اصفهانی، محمد علی(1382)، درسنامه‌ی روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
الزرقانی، عبدالعظیم(1943)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، مصر، دار الاحیاء الکتب العربیة،
زرکلی، خیر الدین(1389)، الاعلام، بیروت، دار الملایین.
السرخسی، محمد بن احمد بن ابی سهل(1409)، المبسوط، بیروت، دار المعرفه.
سمعانی، عبد الکریم بن محمد(1382)، الانساب، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
سعیدی روشن، محمد باقر(1398)، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
سیوطی، جلال الدین(1404)، تفسیر الدر المنثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم(1386)، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، تهران، مرکز البحوث و الدراسات للتراث المخطوط.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه(1362)، الخصال، قم، جامعه مدرسین.
صدوق، محمدبن علی بن بابویه قمی(1376)، الامالی، تهران، کتابچى‏.
طباطبایی، سید محمد حسین (1394)، قرآن در اسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
طبرسی، فضل بن حسن(1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر،(1387)، تاریخ الطبری، بیروت،‌ دار التراث العربی.
طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر(1412)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن(1348)، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد.
طوسی، ابو جعفرمحمد بن حسن(بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن(1414)، امالی، قم، دار الثقافة.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن(1417)، الفهرست، قم، نشر الفقاهه.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن(1425)، الغیبة‏، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
عاملی، سید محسن امین(1421)، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف.
عبدالرحیم، سید بن عبدالمقصود(بی تا)، النکت و العیون، بیروت، دارالکتب العلمیه.
عسقلانی هیثمی، احمد بن علی(بی تا)، تهذیب التهذیب، بیروت، دار صادر.
عسقلانی، ابن حجر(1379)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار المعرفه.
عسکری، سید مرتضی(1397)، نقش ائمه در احیای دین، قم، بنیاد بعثت.
عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم(1387)، طبقات مفسران شیعه‏، قم، نوید اسلام.
علوی مهر، حسین(1384)، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
فاتحی نژاد، عنایت‌الله(1377)، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
فؤاد سزگین(1372)، تاریخ التراث العربی، قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی.
قرطبى، محمد بن احمد(1364)، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو.
قمی، علی بن ابراهیم(1363)، تفسیر القمّی، قم، دار الکتاب.
کحاله، عمر رضا(2008)، معجم المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
کشی، محمد بن عمر(1409)، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب(1431) الکافی، تحقیق محمد جواد فقیه،بیروت، دار الاضواء.
کوفی، فرات ابن ابراهیم(1410)، تفسیر فرات کوفی، محقق: کاظم، محمد، تهران، وزارت ارشاد.
محمد بن احمد الذهبی(2009)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دار المعرفه.
محمد بن محمد الجزی الدمشقی(1427)، غایة النهایة فی طبقات القراء، بیروت، دار الکتب العلمیه.
مزی، یوسف(1992)، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، موسسه الرساله.
معرفت، محمد هادی(1418)، التفسیر و المفسرون فى ثوبه القشیب، مشهد، الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.
معرفت، محمدهادی(1382)، تاریخ قرآن، تهران، سازمان سمت.
معرفت، محمدهادی(1386)، صیانة القرآن من التحریف، قم، التمهید.
مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى(1413)، الارشاد، قم،کنگره شیخ مفید.
مقریزی، احمد بن علی(1420)، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، بیروت،‌ دار الکتب العلمیة.
میبدی، احمد بن محمد(1371)، تفسیر کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، حکمت.
میرزا محمد مشهدی قمی(1368)، تفسیر کنز الدقائق، تهران، وزارت ارشاد.
نجاشی‌(1408)، الرجال‌، بیروت‌، دار احیاء التراث العربی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 شهریور 1401
  • تاریخ بازنگری: 17 دی 1401
  • تاریخ پذیرش: 12 بهمن 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار