پژوهشی در تقابل مثل‌های رایج عصر حاضر با قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده مشهد - ایران.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

مَثَل، سخن کوتاه و جذابی است که فهم مسایل دشوار را ساده می‌کند، از مقوله‌های مهم در هویت فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شود و از جمله فنون بلاغی حائز اهمیت در قرآن کریم است. تاثیرگذاری و نفوذ فکری و روانی مثل، می‌تواند آن را به ابزاری کارآمد برای تبلیغ و نهادینه‌سازی معارف الهی، یا دستاویزی در جهت واقع‌نمایی و ترویج باطل بدل کند. لذا تحلیل محتوایی امثال و عرضه آن بر مبانی و مثل‌های حق قرآن کریم، به منظور آشکارسازی و مقابله با آسیب‌های فکری-فرهنگی ضروری است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و تطبیق و مقایسه به بررسی و تبیین تقابل مبانی و مثل‌های قرآنی با مثل‌های رایج عصر حاضر پرداخته است. با بررسی آیات قرآن کریم و تفاسیر آن‌ها مشخص شد بخشی از ضرب‌المثل‌ها با آیات و تعالیم اسلامی ناهماهنگ است که در دو حوزه فکری و رفتاری مورد تحلیل قرار گرفت. دسته اول شامل مثل‌هایی است که متضمن افکار و عقاید نادرست بوده و با اصول اعتقادی توحید، عدل و معاد سازگار نیست؛ همچون: «آتش که گرفت، تر و خشک می‌سوزند». مثل‌های دسته دوم در بعد رفتاری با آموزه های قرآنی ناسازگار بود و انجام برخی واجبات و فرائض را که مورد تاکید خداوند است، مورد فراموشی قرار داده و حتی نادرست و گاه نابخردانه قلمداد می‌کند؛ مانند: «عیسی به دین خود، موسی به دین خود» و «تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها»

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
2. ابن منظور، جمال الدین. (1414 ق). لسان العرب فی اللغه، چاپ سوم، بیروت، دار صادر.
3. امین، نصرت‏بیگم. (بی تا). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، چاپ اول، بی جا، بی نا.
4. امینی، امیرقلی. (بی تا). فرهنگ عوام یا تفسیر امثال و اصطلاحات زبان پارسی، چاپ اول، اصفهان، موسسه مطبوعاتی علی‌اکبر علمی.
5. بستانی، فؤاد. (1375ش). فرهنگ ابجدی، چاپ دوم، تهران، اسلامی.
6. حکمت، علی‌اصغر. (1333 ش). امثال قرآن، چاپ اول، تهران، بنیاد قرآن.
7. حیدری ابهری، غلام‌رضا. (1390 ش). نان و نمک، چاپ اول، تهران، محراب قلم.
8. خضرائی، امین. (1382 ش). فرهنگ‌نامه امثال و حکم فارسی، چاپ اول، شیراز، نوید.
9. خمینی، روح‌الله. (1360 ش). صحیفه امام، چاپ پنجم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
10. دهخدا، علی اکبر. (1390 ش). امثال و حکم، چاپ اول، تهران، پارمیس.
11. دهخدا، علی‌اکبر. (1377 ش). لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
12. ذولفقاری، حسن. (1388 ش). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، چاپ دوم، تهران،معین.
13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 ه. ق‏). المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، بیروت، دار الشامیة.
14. رحیمی‌نیا، مصطفی. (1386 ش). فرهنگ ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات عامیانه، چاپ دوم، تهران، گلپا.
15. رشید رضا، محمد. (1414 ه. ق). تفسیر القرآن الکریم الشهیر بتفسیر‌المنار، چاپ اول، بیروت، دار‌المعرفه.
16. سبحانی تبریزى، جعفر. (1421 ه.ق). مفاهیم القرآن، چاپ چهارم، قم، مؤسسة الإمام الصادق (ع).
17. سهیلی، مهدی. (1384 ش). ضرب‌المثل‌های معروف ایران، چاپ دوم، تهران، گل‌آرا.
18. شاه‏عبدالعظیمى، حسین. (1363 ش). تفسیر اثنى عشرى، چاپ اول، تهران، میقات.
19. شکورزاده بلوری، ابراهیم. (1372 ش). ده هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آن‌ها، چاپ اول، مشهد، آستان قدس رضوی.
20. شهری، جعفر. (1378 ش). قند و نمک، چاپ اول، تهران، معین.
21. صداقت‌مهر، هاجر. (1387 ش). امثال و حکم قرآن کریم، چاپ اول، قم، میثم تمار.
22. ضیائی، احمد علی. (1389 ش). کاوشی در ضرب‌المثل‌ها یا نقض مثل‎‌های نغز، چاپ اول، اصفهان، نقش نگین.
23. طباطبایی، محمدحسین. (1390 ش). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت، موسسه علمی مطبوعات.
24. طباطبایی، مصطفی. (1346 ش). گنجینه امثال عرب، امثال فارسی، چاپ اول، قم، دارالفکر.
25. طبرسى، فضل بن حسن. (1375 ه.ش). ترجمه تفسیر جوامع الجامع، چاپ اول، مشهد مقدس، آستان قدس رضوى.
26. عبدالباقی، محمد فؤاد. (1384 ش). المعجم االمفهرس الالفاظ القرآن الکریم، چاپ سوم، عراق، ذوی‌القربی.
27. عسکری، ابی‌هلال. (1429 ه. ق)، جمهره الامثال، چاپ اول، بیروت، دار ابن فرم.
28. عظیمی، صادق. (1382 ش). فرهنگ بیست هزار مثل و حکمت و اصطلاح، چاپ اول، تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
29. فخر رازی، محمد بن عمر. (1420 ه. ق). التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
30. قاسملو، مجتبی. (1392 ش). آسیب‌شناسی ضرب‌المثل‌های ایرانی، چاپ اول، تهران، زوار.
31. مطهری، مرتضی. (۱۳۷۷ش). مجموعه آثار، تهران، صدرا.
32. مغنیه، محمدجواد. (1378 ه.ش). ترجمه تفسیر کاشف، چاپ اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
33. مکارم شیرازى، ناصر. (1377 ه.ش). اخلاق در قرآن، چاپ اول، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع).
34. مکارم شیرازی، ناصر. (1374 ش). تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
35. ناصری، مهدی. (1390 ش). فرهنگ ضرب‌المثل‌های فارسی- عربی، چاپ اول، قم، بوستان کتاب.
36. واحد، ابراهیم. (1389 ش). باورهای غلط، چاپ اول، قم، شهاب‌الدین.
37. وفا، جعفر. (1382 ش). امثال و حکم در آینه قرآن و حدیث، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.