«مهریه» در فرهنگ جاهلی و شیوه مواجهه قرآن با آن با تأکید بر زمینه‌های معرفتی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری مدرسی معارف، گرایش قرآن و متون اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث. پردیس تهران. تهران. ایران.

2 دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه (س) قم

چکیده

مهریه، یکی از مسائل مطرح ازدواج در طول تاریخ است. با توجه به وجوه اشتراک و افتراق «مهریه» در جاهلیت و بعد از نزول قرآن، بررسی این امر جهت تبیین تفاوت نگاه مکتب اسلام و فرهنگ جاهلیت، ضروری می‌نماید. از این روی، هدف اصلی نوشتار حاضر قرار گرفته که با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و مراجعه به منابع اصیل و تطبیق و تحلیل آثار موجود بر آمده و در نهایت بدین نتیجه رسیده است؛ زن در دوران جاهلیت، کمترین حقوق را دارا بود؛ یکی از حقوق مالی که می‏توان برای زن در نظر گرفت مهریه بود که قبل از ازدواج به جهت ولایت مطلق و ناروای پدر نسبت به دختر، موضوعیت پیدا نمی‌کرد و اگر مهریه ای هم متصور بود، در قبال بهره کشی اقتصادی مرد از زن بود که البته آن هم به بهانه هایی توسط شوهر از تملک زن بیرون آورده می‏شد و در نهایت بعد از فوت شوهر، خود زن و اموال او مثل سهم الارث در اختیار ورثه شوهر قرار می‏گرفت. در کل زن در جاهلیت، در تعیین مهریه «معقود علیها» بود؛ در ازدواج، طرفین عقد، ولىّ زن و زوج بودند و متعلق عقد، خود زن بود، لکن دین اسلام با ارج نهادن به زن، خود او را طرف عقد قرار داده و رسوم جاهلیت در این زمینه را منسوخ کرده و بضع زن را حق الله شمرده و مهریه را عطیه نامید و آن را با توجه به تدابیر ماهرانه که در متن خلقت برای تعدیل روابط زن و مرد به کار رفته‌بود، برگردانده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

"Dowry" in Jahili culture and the way the Qur'an deals with it with an emphasis on epistemic contexts

نویسنده [English]

  • Paria Nouri KHosroshahi 1
1 Graduated with a Ph.D. from the Faculty of Education of the Qur'an and Islamic Texts of the University of the Qur'an and Hadith. Tehran campus. Tehran. Iran
چکیده [English]

Dowry is one of the issues of marriage throughout history. Considering the similarities and differences of "dowry" in Jahiliyyah and after the revelation of the Qur'an, it is necessary to investigate this matter in order to explain the difference between the view of the school of Islam and the culture of Jahiliyyah. Therefore, by collecting information in a library method and referring to original sources and comparing and analyzing existing works, the present article has come to the conclusion that women had the least rights during the Jahili period. One of the financial rights that can be considered for a woman was the dowry, which before marriage was not relevant due to the absolute and unjustified guardianship of the father over the daughter and If a dowry was envisaged, it was for the economic exploitation of the woman by the man. Of course, it was also taken out of the possession of the wife by the husband under some excuses and finally, after the husband's death, the wife herself and her property were given to the husband's heirs as a share of the inheritance. In general, women did not play a role in determining the dowry in Jahiliyyah, and the female supervisor and the man themselves determined the task. By honoring the woman, the religion of Islam abolished the customs of ignorance in this field and called the dowry as a gift and returned it according to the skillful measures that were used in the text of creation to adjust the relationship between men and women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • woman
  • family
  • dowry
  • bese’
  • ignorance
  • epistemic contexts
قرآن کریم؛ ترجمه محمد مهدی فولادوند.
آلوسی، محمود بن عبدالله، (1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع الثمانی، بیروت: دار الکتاب العلمیه.
--------------------، (بی‌‌‌‌‌‌‌تا)، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن بابویه، محمد بن علی، (1413)، من لا یحضره الفقیه‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
--------------------، متن و ترجمه معانی الأخبار، (1377)، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ابن حیون، نعمان بن محمد، (1385)، دعائم الاسلام، قم: موسسه آل بیت علیهم السلام.
ابن عربی، (1422)، تفسیر ابن عربی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن فارس، أحمد بن فارس، (1404)،‏ معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏.
ابن منظور، محمد بن مکرم‏، (1414 لسان العرب، محقق: میر دامادى، جمال الدین‏. بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1365)، روض الجنان و روح الجنان فی التفسیر القرآن، بی‌‌‌‌‌‌‌جا: انتشارات آستان قدس رضوی، پژوهش‌های اسلامی.
ازدی، عبدالله بن محمد، (1387)، کتاب الماء، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی.
باغستانی، اسماعیل، (1359)، دانشنامه جهان اسلام، تهران: انتشارات ماهریس.
بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار عالمان و روحانیون تبریز، 5/5/1372.
برگرفته از آثار آیت الله جوادی آملی، (1393)، خانواده متعال و حقوق آن، تدوین و تحقیق: ابراهیم جوانمرد دفرخانی، قم: اسرا.
جرجانی، ابوالفتح بن مخدوم، (1362)، تفسیر شاهى او آیات الأحکام (جرجانى)، تهران: نوید.
جواد، علی، (1422)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دار العلم للملایین و مکتبة النهضة.
جوادی آملی، عبدالله، (1386)، زن در آیینه جلال و جمال، قم: اسراء.
----------------، (بی‌‌‌‌‌‌‌تا)، تسنیم، قم: اسراء.
حتی، فیلیپ، (1366)، تاریخ عرب، تهران: آگه.
حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: موسسه آل بیت علیهم السلام.
حسینی زبیدی، محمد بن محمد، (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.
خرمشاهی، بهاءالدین، (1390)، دایرة المعارف تشیع، تهران: حکمت.
خطیب، عبدالکریم، (1424)، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت: دار الفکر العربی.
خین کارسن، (بی‌‌‌‌‌‌‌تا)، شرح سفر پیدایش، بی‌‌‌‌‌‌‌جا: رقعی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن‏، محقق: داوودى، صفوان عدنان‏، بیروت: دار القلم- الدار الشامیة.
روزنتال، فرانتس، (1365)، تاریخ نگاری در اسلام، بی‌‌‌‌‌‌‌تا: آستان قدس رضوی.
زمخشری، محمود بن عمر، (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت:‏ دار الکتاب العربی.‏
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، (1414)، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتب.
صاحبی، محمد جواد، (1384)، مناسبات دین و فرهنگ در جامعه ایران، تهران: طبع و نشر.
طباطبایی، محمد حسین، (بی‌‌‌‌‌‌‌تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن حسن، (بی‌‌‌‌‌‌‌تا)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بی‌‌‌‌‌‌‌جا: ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر، (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
طریحی، فخر الدین بن محمد، (1375)، مجمع البحرین‏، تهران: مرتضوى‏.
طوسی، محمد بن حسن، (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
علیانسب، سیدضیاءالدین، (1396)، بازشناسی رویدادهای مهم تاریخ اسلام، تبریز: مائده.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1411)، تفسیر الکبیر، بیروت، دار الکتب العلمیة.
فراهیدى، خلیل بن أحمد، (1409)، کتاب العین‏، قم: نشر هجرت‏.
فروخ، عمر، (بی‌‌‌‌‌‌‌تا)، تاریخ الادب العربی. بیروت: دار العلم للملایین.
فضل الله، سید محمد حسین، (1419)، تفسیر من وحی القرآن، دار الملک.
فوزی، ابراهیم، (1983)، احکام الاسرة فی الجاهلیه و الاسلام، بیروت: دار الکلمه.
فیض کاشانی، محمد محسن، (1406)، الوافی‏، اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه السلام‏.
قرآئی مقدم، امان الله، (1399)، انسان شناسی فرهنگی، تهران: ابجد.
قرشی بنایی، علی اکبر، (1412)، قاموس قرآن‏، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
قرطبی، محمد بن احمد، (1363)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
قطب، محمد، (1346)، جاهلیة القرن العشرین، تهران: امیر کبیر.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر، (1403)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مرادی، محمد، (1387)، زن در قرآن، قم: مرکز نشر هاجر.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، (1363ش)، تفسیر نمونه، قم: دارالکتاب الاسلامیه.
مصطفوى، حسن (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
مطهری، مرتضی، (1389)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.
نجفی، محمد حسن، (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، قم: جامعه مدرسین قم.
یوسفی غروی، محمد هادی، (1384)، المراة فی الجاهلیة و الاسلام، بیروت: مرکز الطباعه و النشر.
مقالات:
امامی نمینی، محمود. (زمستان 1386ش)، «ماهیت مهر و نقد مهریه‌‌‌‌‌‌‌های سنگین»، مقالات و بررسی‌ها، شماره87، صفحات44-31.
پروین، جلیل؛ نوری خسروشاهی، پریا و دیگران؛ (بهار و تابستان 1400ش)، «مطالعه تطبیقی طلاق در فرهنگ جاهلیت و قرآن با تکیه بر بسترهای معرفتی»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، سال 1400ش، شماره28، صفحات73-45.
پهلوان، چنگیز. «نقش فرهنگ در تحولات ملی، منطقه‌ای و جهانی1». ماهنامه کلک، شماره 64-61 (تیرماه سال 1374): F.H.TENBRUK,DER FALLDER MODRENE. OPLADEN,1989. P7.
فعالی، محمدتقی. (22 فروردین 1383ش)، «رویکردهای معرفت‌‌‌‌‌‌‌شناسی دینی»، مجله پگاه حوزه، شماره 126، صفحات28-18.
فهیمی، عزیزالله، (بهار و تابستان 1391)، «بررسی ماهیت فقهی و حقوقی مهریه»، نشریه معرفت حقوقی، سال اول، شماره سوم، صفحات 89-69.