بررسی زمینه ها و عوامل بهانه جوییهای اجتماعی در برابر اوامر الهی از منظر قرآن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) اصفهان، ایران

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، واحد اصفهان(دولت آباد) اصفهان، ایران. نویسنده مسئول

3 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان،خوراسگان، ایران

چکیده

یکی از ناهنجاریها و آسیب‌های بزرگ در حوزه رفتار اجتماعی، بهانه‌جویی در برابر اوامر الهی است که به صورت درخواستها و پرسشهای جاهلانه و بعضاً ستیزه‌جویانه در مقابل سفیران الهی مطرح می‌گردد. این موضوع بازتاب وسیع در آیات به ویژه قصص قرآن دارد. این مقاله با عنوان بررسی زمینه‌ها و عوامل بهانه‌جویی‌های اجتماعی در برابر اوامر الهی، با محوریت آیات مربوط به قوم حضرت موسی(ع) و امت حضرت محمد(ص)، به صورت توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تحلیل محتوای کیفی، عوامل و زمینه‌سازهای این رفتار اجتماعی نامطلوب را مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد، در رهیافت قرآنی، بهانه‌جویی ریشه در عوامل متعددی دارد که برخی مربوط به ساختار درونی انسان(بینشی-گرایشی) و برخی متأثر از عوامل بیرونی است. عوامل مربوط به ساختار وجودی در حوزه بینشی: جهل، مادی‌نگری و سوءظن به خدا و در حوزه گرایشی: تفو‌ق‌طلبی، تنوع‌طلبی، راحت‌طلبی، فرصت‌طلبی و مسئولیت گریزی می باشد. از عوامل زمینه ساز بیرون از ساختار وجود انسان که نقش جهت‌دهنده و سوق‌دهنده به بینش‌ها و گرایش‌ها دارد، می توان به عوامل فیزیکی و متافیزیکی(غیر محسوس) و زمینه‌سازهای اجتماعی- فرهنگی مانند ساختار اجتماعی آسیب‌زا و نقش همنشینی اشاره کرد. همچنین با تدبر در آیه‌ی130 بقره و توجه به صنعت تضمین بکار رفته در آن، در می یابیم ریشه اصلی اعراض از فرمانهای الهی با بهانه‌جویی، میل و رغبت عامدانه به غیر خدا و دل در گرو غیر او داشتن است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
نهج البلاغه
ابن هشام، جمال الدین(1404ق) مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی.
 ابوالفتوح رازی، حسین بن علی(1408ق) روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.
ابو‌‌ترابی، علی(1382ش) ماهیت و ملاک‌‌های بهنجاری و نابهنجاری از نظر اسلام، فصلنامه معرفت،1382، شماره 64،صص60-75.
آخوندی، محمد باقر(1385ش) نگاه جامعه شناختی به قوم یهود در قرآن، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی،1385، شماره45.
 آقاجانی، نصرالله(1397ش) منطق طبقه بندی آسیب‌‌های اجتماعی در قرآن و روایات، فصلنامه مطالعات اسلامی آسیب‌‌های اجتماعی، دانشگاه شاهد، شماره3.
 آقاجانی، نصرالله(1382ش) استراتژی قرآن در مواجهه با انحرافات اجتماعی، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 19.
انوری، حسن(1382ش) فرهنگ بزرگ سخن، تهران: بینا.
تمیمی‌‌آمدی، عبد الواحدبن‌‌محمد(1410ق) غرر الحکم و دررالکلم، قم: دار الکتب الاسلامی.
جان‌‌ای، گلاور و راجراچ برونینگ(بی تا) روانشناسی تربیتی، اصول و کاربرد آن، مترجم علی نقی خرازی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
 جلالی، حسین(1380ش) درآمدی بر بحث بینش، گرایش، کنش و آثار متقابل آن‌ها، فصلنامه معرفت، شماره 50.
جوادی‌‌آملی، عبدالله(1378ش)تسنیم، قم: اسراء.
حسن، عباس(1422ق) النحو الوافی، تهران: ناصرخسرو.
 حسینی‌‌همدانی، محمد(1375ش) انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: لطفی.
دهخدا، علی‌‌اکبر(1377ش) لغت نامه، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
سجادی، جعفر(1375ش) اصطلاحات علوم فلسفی و کلامی، تهران: امیرکبیر.
شارح دسوقی، محمدبن‌‌احمد(1387ش) حاشیه الدسوقی علی مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب للامام ابن هاشم الانصاری، بیروت: دار و المکتبه الهلال.
صبان، محمدبن علی(1425ق) حاشیه الصبان علی شرح الاشمونی لالفیه ابن مالک، لبنان: المکتبه العصریه.
صدر، محمد باقر(1388ش) سنت‌های تاریخ در قرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
صمد، بهروز(1393ش) آسیب‌‌شناسی کرامت انسانی و راههای درمان آن از منظر قرآن و نهج البلاغه، پایان نامه دکتری، دانشگاه معارف اسلامی.
طباطبایی،محمدحسین(1402ق) المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل‌‌بن‌‌حسن(1372ش) مجمع البیان، تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمدبن‌‌جریر(1412ق) جامع البیان، لبنان: دار المعرفه.
طیب، عبدالحسین(1412ق) اطیب البیان، تهران: بی نا.
عموری، نعیم(1393ش) تبیین و بررسی اراده و انواع آن در قرآن کریم، فصلنامه پژوهش نامه معارف قرآنی، دوره 5، شماره 17.
عمید، حسن(1389ش) فرهنگ فارسی، ویرایش فرهاد قربانزاده، بیجا، اشجع.
فخررازی، محمدبن عمر(1420ق) تفسیرالکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت: دارالاحیاء تراث عربی.
فراح زاده، رضا علی، فاطمه عمیقی، نجما حیدری(1391ش) مصادیق رفتار اجتماعی از دیدگاه قرآن و عترت، همایش منطقه‌‌ای اخلاق اجتماعی از منظر قرآن و عترت.
فولادی، محمد(1384ش) علل و عوامل پیدایش آسیب‌های اجتماعی و راه‌های پیشگیری از آن، فصلنامه معرفت، شماره 91، صص35-46.
 قربانخانی، امید، سیدمحمود طیب حسینی(1399ش) عوامل بینشی و گرایشی تفاخر در تربیت قرآنی، فصلنامه آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، شماره 2، دوره5.
قطب، سید(1425ق) فی‌‌ضلال القرآن، بیروت: دار الشروق.
مدرسی، محمدتقی(1419ق) من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین.
مکارم شیرازی، ناصر (1377ش) اخلاق در قرآن، قم: مدرسه الامام علی ابن ابیطالب (ع).
منادی، مرتضی(1391ش) چگونگی دگرگونی در رفتارهای اجتماعی مطالعه موردی ترک اعتیاد، فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی، دوره 8، شماره1، صص171-207.