مقایسه تحلیلی نحوۀ انعکاس صلح حدیبیه در قرآن‌کریم و منابع تاریخی (مغازی واقدی، سیره ابن‌هشام، طبقات ابن‌سعد و تاریخ طبری)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه ایرانشناسی و تاریخ دانشگاه اصفهان

2 گروه معارف دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان

3 گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان

چکیده

صلح حدیبیه یکی از نقاط عطف تاریخ صدر اسلام می باشد. این واقعه که از نشانه‌های صلح طلبی اسلام به شمار می‌رود، بیانگر است که اسلام دستیابی به هدف از راه مصالحه را به طریق جنگ ترجیح می دهد و از طرفی بیانگر تدبیر و اشراف سیاسی رسول‌الله (ص) در مواجهه با دشمنان اسلام به ویژه مشرکان بوده است. انعقاد این صلح به منزله ی اعلان رسمی برتری مسلمین و به رسمیّت شناخته شدن آنها از سوی کفّار قریش بود. انتشارخبر این صلحنامه منجر به گسترش روز افزون اسلام در شبه جزیره عربستان گردید. صلح حدیبیه و رخدادهای پیرامون آن هم در قرآن‌کریم و هم درمنابع تاریخی منعکس شده اند. هدف این پژوهش که با رویکرد مقایسه‌ای – تحلیلی و با استناد به آیات قران کریم، تفاسیر و منابع منتخب تاریخی تدوین شده است، تبیین وجوه تشابه و تفاوت گزارش‌های قرآن کریم و منابع منتخب تاریخی در رابطه با این صلحنامه است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که در بیان حادثه صلح حدیبیه قرآن کریم و منابع منتخب از نظر پردازشی و نگرشی چه تفاوت ها و تشابهاتی دارند. فرضیه مظرح در این پژوهش بر این مبنا است که با توجه به فلسفه نزول قرآن‌کریم که همان هدایت بشر است، به نظر می‌رسد با وجود برخی اخبار مشابه، گزارش قرآن درباره ی این واقعه از نظر نگرشی و پردازشی معطوف به اهداف هدایتی است و با منابع تاریخی منتخب که گزارش‌های آنها ماهیت تاریخی دارد، متفاوت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytical comparison of the way Hudaybiyah peace is reflected in the Holy Quran (Surah Fatah) and historical sources (Maghazi Waqadi, Sira Ibn Hisham, Tabaqat Ibn Saad and Tarikh Tabari)

نویسندگان [English]

  • Bahman Zeinali 1
  • Seyyed Mohammad Sadegh Hosseini Kajani 2
  • Ali Etesami 3
1 Member of the Faculty of Iranian Studies and History of Isfahan University
2 Member of the Faculty of Education, Isfahan Islamic Azad University
3 Doctoral student of Iranian Studies and History Department, Isfahan University ali.etesami57@gmail.com
چکیده [English]

The Peace of Hudaybiyah is one of the milestones in the history of early Islam. This event, which is one of the signs of Islam's pacifism, shows that Islam prefers achieving its goal through reconciliation over war, and on the other hand, it shows the prudence and political aristocracy of the Messenger of God (PBUH) in facing the enemies of Islam, especially polytheists. Is. The conclusion of this peace was the official declaration of the superiority of Muslims and their recognition by the Quraysh infidels. The publication of this peace treaty led to the increasing spread of Islam in the Arabian Peninsula. The peace of Hudaybiyah and the events surrounding it are reflected both in the Holy Quran and in historical sources. The purpose of this research, which was compiled with a comparative-analytical approach and based on the verses of the Holy Quran, interpretations and selected historical sources, is to explain the similarities and differences between the reports of the Holy Quran and selected historical sources in relation to this treaty. The main question of the current research is what are the differences and similarities between the Holy Quran and the selected sources in terms of processing and attitude in describing the Hudaybiyah peace incident. The hypothesis of Mozareh in this research is based on the philosophy of the revelation of the Holy Quran which is the guidance of mankind, it seems that despite the existence of some similar news, the report of the Quran about this event is oriented towards the purposes of guidance and with sources. The selected date whose reports are historical in nature is different.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Hudaybiyah peace
  • historiography
  • selected historical sources
  1. ابن‌سعد، محمدبن سعد (1410ق)، الطبقات‌الکبری، ج2، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
  2. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419ق)، تفسیر القرآن‌العظیم. بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
  3. ابن‌واضح یعقوبی، احمدبن اسحاق (1382)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی. تهران: علمی و فرهنگی.
  4. ابن‌هشام، عبدالملک (بی تا)، السیرۀ النبویه، ج2، بیروت: دارالمعروفۀ
  5. جعفری، یعقوب (1393)، تاریخ اسلام از منظر قرآن، قم: نشر معارف.
  6. جعفریان، رسول (1395)، تاریخ سیاسی اسلام، ج1. قم: دلیل ما.
  7. ذهبی، شمس‌الدین محمدبن احمد (1417ق)، سیر اعلام البنلاء، تحقیق بشار عوّاد معروف، بیروت: مؤسسه‌الرساله.
  8. رسولی محلاتی، سیدهاشم (1397)، تاریخ اسلام، ج1.
  9. زمخشرى، محمود بن عمر(1407 )، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، مصحح مصطفى حسین احمد ‏، چ3،  لبنان- بیروت،‏ دار الکتاب العربی‏
  10. زینلی، بهمن (1397)، مقایسه تحلیلی نحوه انعکاس غزوه بنی قینقاع در قرآن و منابه تاریخی، دو فصلنامه علمی – پژوهشی تاریخ نگری و تاریخ نگاری دانشگاه الزهرا (س)، سال بیست و هشتم، دوره جدید، شماره 21،
  11. صدر، سیدمحمدباقر(1369)، سنتهای اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن، تهران، رجاء.
  12. طباطبایی، سیدمحمدحسین طباطبایی (1417ق)، المیزان فی‌تفسیر القرآن، ج18، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین قم.
  13. طباطبایى، محمدحسین‏(1347ش )، ترجمه تفسیر المیزان‏، ترجمه محمد باقر موسوى، ج20، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى‏.
  14. طبرسی، ابوعلی‌الفضل بن‌الحسن (1417ق)، اعلام الوری باعلام الهدی، قم: مؤسسه آل البیت.
  15. طبرسى، فضل بن حسن( 1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏‏، مصحح فضل‏الله‏ یزدى طباطبایى و هاشم‏ رسولی،چ3، ایران- تهران، ناصر خسرو.
  16. طبرسى، فضل بن حسن‏( 1375ش)، ترجمه تفسیر جوامع الجامع‏، ترجمه علی عبدالحمیدى ، اکبر غفوری و احمد امیری، ایران- مشهد مقدس‏، نشر آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى‏.
  17. طبری، محمدبن جریر (1408ق)، تاریخُ الرُسُلِ و الاُمَمِ و المُلوک ج3، دارالکتب العلمیه.
  18. طبرى، محمد بن جریر(1412 )، جامع البیان فى تفسیر القرآن( تفسیر الطبرى)، لبنان- بیروت‏، دار المعرفة.
  19. ‏طوسى، محمد بن حسن‏(بی تا )، التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح احمد حبیب‏ عاملى، لبنان- بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی‏
  20. فخر رازى، محمد بن عمر( 1420 )، التفسیر الکبیر( مفاتیح الغیب)،چ3، لبنان- بیروت‏،  دار إحیاء التراث العربی‏.
  21. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى‏(1415 )، تفسیر الصافی‏، مقدمه و تصحیح حسین اعلمى، چ2، ایران- تهران‏، مکتبة الصدر
  22. قرائتی، محسن (1374)، تفسیر نور، تهران: فرهنگ و ارشاد.
  23. قمی، علی بن ابراهیم (1367)، تفسیر قمی ج2، قم: دارالکتاب.
  24. قمى، على بن ابراهیم‏( 1363ش)، تفسیر القمی‏، تحقیق طیب موسوى جزایرى، چ3، قم،  دار الکتاب.‏
  25. کلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق رازی (1381ق)، (اصول من الکافی)، ج8، تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
  26. گورکه، آندریاس(1386)، روایت تاریخى حدیبیه پژوهشى درباره گزارش عروة بن زبیر، ترجمه سید علی آقایی، مجله تاریخ پژوهان ، شماره 8 و9.
  27. مجلسی، محمدباقر، (1404ق)، بحارالانوار، ج 20، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  28. مقریزی، تقی الدین احمدبن علی (1401ق)، امتاع الاسماع، تحقیق محمدعبدالحمیدالخمیسی و محمدجمیل غازی، قاهره: دارالامصار.
  29. مکارم شیرازی، ناصر (1384ق)، تفسیر نمونه، ج22، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  30. واقدی، ابوعبدالله محمدبن عمر (1405ق)، المغازی، ج 1 و 2، تحقیق مارسدن جونز، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.