چکیده: عصر حاضر که عصرتغییرات سریع اجتماعی، فکری و فرهنگی است، انسانها را با چالشها و فشارهای متعددی روبرو نموده که مقابله مؤثر با آنها نیازمند کسب مهارتهای مختلف روانی و اجتماعی میباشد. بر اساس نظر سازمان بهداشت جهانی، یکی از مهمترین و اساسیترینِ این مهارتها، مهارت تفکرنقادانه است. بر اساس بررسیهای انجام شده، از منظر انجمن فلاسفه آمریکا، تفکرنقادانه از دو مؤلفه اصلی تمایلات (گرایشها) و مهارتهای شناختی تشکیل یافته که هریک از این دو مؤلفه نیز خود دارای اجزاء مختلفی میباشند. در این مقاله ابتدا تفکرنقادانه و مؤلفههای آن تعریف و اجزاء تشکیلدهنده مؤلفهی تمایلات و یا به عبارت دیگر ویژگیهای متفکرین نقاد، تبیین و سپس تعدادی از ویژگیهایی که برای این افراد در قرآن آمده، مطرح شده است. تحقیق حاضر، با روش تحلیل محتوای کیفی و با استقراء تام آیات قرآن صورت گرفته است. در یافتههای این پژوهش مشاهده میشود که برخی ویژگیها از قبیل علاقه و اشتیاق برای دستیابی به حقیقت، تلاش و خستگیناپذیری، ثبات شخصیت، شجاعت واستقلال در تفکر، داشتن روحیهی حق پذیری، ترجیح سخن یا عقیده یا تفکر درست بر همه چیز، انعطافپذیری و بیتعصبی، وحدت و هماهنگی شخصیت، ژرفاندیشی مداوم و توجه دقیق به نشانهها، هدفمندبودن و پرهیز از مسائل نامربوط و توسّم (نکته سنجی و زیرکی) از ویژگیهای مشترک بین روانشناسی و قرآن و ویژگیهایی چون ایمان وتقوا ، شرح صدر، خشیت الهی و ایستادگی، استقامت و ثبات در عقیده از ویژگیهای مختص به قرآن است. در بررسی تطبیقی به عمل آمده پیرامون مفاهیم این موضوع در قرآن و روانشناسی مشخص شد تفاوت اصلی این دو در خدا محوری و انسان محوری آنها میباشد که هرچند مفاهیم مطرح شده در روانشناسی کابردی تر و با جزئیات بیشتر است، اما برای آنکه این مفاهیم غنای بیشتری یابند، میبایست آنها از حالت انسان محورانه خارج نموده و بر اساس مبانی خدا محورانه اعتلا داد و بر این اساس، از چنین آموزههایی بهره جست.
آخوندزاده، کبری و دیگران(1385)، تفکرانتقادی و تصمیم گیری بالینی در پرستاری، اصفهان، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، چاپ: اول.
آذربایجانی، نفیسه (1390) ،تفکرانتقادی از منظر قرآن و روانشناسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
ایمان، محمدتقی(1388)، مبانی پارادایمی روشهای تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم، پژوهشگاه و حوزه و دانشگاه.
ایمان محمد تقی، نوشادی، محمود رضا(1390)، عیار پژوهش در علوم انسانی، شماره 2 (پیاپی6) ، سال سوم، پاییز و زمستان.
برزآبادی، علی، آقایی دوست، ملینا(1389)، مهارتهای زندگی، تهران، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
توکلی، رسول(1397)، کاربرد تفکر انتقادی و مؤلفههای آن در ادبیات قرآنی، مجله معرفت، شماره 246، خرداد.
جوادی، سیدهزهره(1390)، مقایسه مفهوم و مؤلفههای تفکر انتقادی از دیدگاه متفکران غربی با مفهوم تفکر در قرآن و دلالتهای تربیتی این دو در حوزه تربیت دینی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
دهخدا علی اکبر(1373)، لغت نا مه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412 ق)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، بیروت، دارالعلم الدار الشامیة، چاپ: اول.
رضایی، فاطمه(1386)، یک، دو یا سه؟! ، مجله امید انقلاب، شماره 378و377.
سیف، علی اکبر(1379)، روانشناسیپرورشی(روانشناسییادگیریوآموزش)، تهران آگاه.
سیفی، محمد؛ اخوان ملایری، جمیله؛ فقیهی، علیرضا(1398)؛ تدوین بسته آموزشی تفکر انتقادی براساس داستانها و تمثیلهای قرآن کریم برای دوره کارشناسی ، مجله پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 45.
سنه، افسانه(1385)، راهبردهای آموزش مهارتهای تفکرانتقادی، نشر معلم،دوره 22.
شاهی، بتول(1390)، بررسی و مقایسه ماهیت تربیتی تفکر انتقادی از دیدگاه اسلام و پسا ساختارگرایی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
شریعتمداری، علی(1382)، نقد و خلاقیت در تفکر، تهران، موسسه دانش و اندیشه معاصر، 1382، چاپ: دوم.
شعبانی، حسن(1386)، روش تدریس پیشرفته(آموزش مهارتها و راهبردهای تفکر)، تهران، سمت، چاپ: دوم.
شمس، اسدالله، کاوه، کیوان(1389)، مدیریت صعود به سوی خوشبختی، اصفهان، کیاراد،چاپ: اول.
صدری افشاری، غلامحسین(1388)، فرهنگ نامه فارسی، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ: اول.
عمید، حسن(1363)، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، چاپ: اول.
فولادوند،1415، محمد مهدی(1415)، ترجمه قرآن، تهران، دار القرآن الکریم، چاپ: اول.
قرائتى، محسن، تفسیر نور(1383)، تهران، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، چاپ: یازدهم.
قرشى، سید على اکبر(1371)، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ: ششم.
کاظمی، زهرا(1392)، بررسی اصول تفکر انتقادی در داستانهای قرآن کریم، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی تهران.
ماهروزاده، طیبه؛ شاهی، بتول(1392)، بررسی ماهیت تربیتی تفکر انتقادی از دیدگاه اسلام و پساساختارگرایی، مجله مدیریت و برنامه ریزی در نظامهای آموزشی، شماره 11.
محمودی، ایوب، رضاعلی، نوروزی(1390)، ویژگیها و ثمرات تفکر انتقادی از دیدگاه امام علی، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی سال نوزدهم شماره 13.
مقتدایی، لیلا و همکاران(1395)، جایگاه و اهمیت تفکر انتقادی از دیدگاه قرآن و امام علی، اسلام و علوم اجتماعی سال هشتم شماره 15.
مکارم شیرازى، ناصر(1373)، ترجمه قرآن، قم، دار القرآن الکریم، چاپ: دوم.
مهریان، مهتاب(1398)، تحلیل رویکرد تفکر انتقادی در تعلیم و تربیت بر اساس آموزههای فقه اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور اصفهان، مرکز پیام نور پیر بکران.
مصطفوى، حسن(1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
معین، محمد(1371)،فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر.
طباطبایی، محمد حسین(1374)، تفسیر المیزان، موسوى همدانى، سید محمد باقر، قم، جامعهى مدرسین حوزه علمیه، چاپ: پنجم.
واربرتون، نایجل(1388)، فرهنگ کوچک سنجشگرایانه اندیشی، مترجم: مهدی خسروانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
هاشمیان نژاد، فریده(1380)، ارائهچهارچوبنظریدرخصوصبرنامهدرسیمبتنیبرتفکرانتقادی دردورهابتداییباتاکیدبربرنامهدرسیمطالعاتاجتماعی، رساله دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات تهران.
Andolina, Mike (2001) Critical thinking for working students, Columgia,Delmar press.Burke, Catherine g.(2003) What is critical Tjomlomg, available at: http:// www. Usc.edu/ schools/sppd/private/documents/doctoral/resources/crotocal thinking.pd
Bean,John(1996),how can we teach critical thinking,sanfrancisco:jossey-bass,.
Dam.G.T.and Voloman.M.(2004). Critical thinking as a citizenship competence: teaching strategies.Learning and Instruction, 14,359-379.
Duchscher B J(1992),Catching the wave:understanding the concept of critical thinking,Jhornal of advanced nursing, ,29(3).
Ennis, Robert h. (2002) An outline of goals for a critical thinking curriculumand its assessment, available at:http://faculty. ed. Uiuc.edu/rhennis.
Facione PA. Critical thinking: what it is and why it counts. [cited 2007 Feb 12]. Available at:
آذربایجانی, نفیسه, شکرانی, رضا, & آذربایجانی, مسعود. (1399). تبیین و بررسی مؤلفهی تمایلات در تفکر انتقادی از منظر فرهنگ قرآنی و روانشناسی. فصلنامه قرآن، فرهنگ و تمدن, 1(2), 67-102. doi: 10.22034/jksl.2021.129454
MLA
نفیسه آذربایجانی; رضا شکرانی; مسعود آذربایجانی. "تبیین و بررسی مؤلفهی تمایلات در تفکر انتقادی از منظر فرهنگ قرآنی و روانشناسی". فصلنامه قرآن، فرهنگ و تمدن, 1, 2, 1399, 67-102. doi: 10.22034/jksl.2021.129454
HARVARD
آذربایجانی, نفیسه, شکرانی, رضا, آذربایجانی, مسعود. (1399). 'تبیین و بررسی مؤلفهی تمایلات در تفکر انتقادی از منظر فرهنگ قرآنی و روانشناسی', فصلنامه قرآن، فرهنگ و تمدن, 1(2), pp. 67-102. doi: 10.22034/jksl.2021.129454
VANCOUVER
آذربایجانی, نفیسه, شکرانی, رضا, آذربایجانی, مسعود. تبیین و بررسی مؤلفهی تمایلات در تفکر انتقادی از منظر فرهنگ قرآنی و روانشناسی. فصلنامه قرآن، فرهنگ و تمدن, 1399; 1(2): 67-102. doi: 10.22034/jksl.2021.129454