تبیین و بررسی مؤلفه‌ی تمایلات در تفکر انتقادی از منظر فرهنگ قرآنی و روانشناسی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

3 عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی امام خمینی

چکیده

چکیده:
عصر حاضر که عصرتغییرات سریع اجتماعی، فکری ‌و فرهنگی‌ است، انسان‌ها را با چالش‌ها و فشارهای متعددی روبرو نموده که مقابله مؤثر با آنها نیازمند کسب مهارت‌های مختلف روانی و اجتماعی ‌می‌باشد. بر اساس نظر سازمان بهداشت جهانی، یکی از مهمترین‌ و اساسی‌ترینِ این مهارت‌ها، مهارت تفکر‌نقادانه است.
بر اساس بررسی‌های انجام شده، از منظر انجمن فلاسفه آمریکا، تفکر‌نقادانه از دو مؤلفه اصلی تمایلات (گرایش‌ها) و مهارت‌های شناختی تشکیل یافته که هریک از این دو مؤلفه نیز خود دارای اجزاء مختلفی می‌باشند. در این مقاله ابتدا تفکر‌نقادانه و مؤلفه‌های آن تعریف و اجزاء تشکیل‌دهنده مؤلفه‌ی تمایلات و یا به عبارت دیگر ویژگی‌های متفکرین‌ نقاد، تبیین و سپس تعدادی از ویژگی‌هایی که برای این افراد در قرآن آمده، مطرح شده ‌است. تحقیق حاضر، با روش تحلیل محتوای کیفی و با ‌استقراء تام آیات قرآن صورت گرفته است.
در یافته‌های این پژوهش مشاهده می‌شود که برخی ویژگی‌ها از قبیل علاقه و اشتیاق برای دستیابی به حقیقت، تلاش و خستگی‌ناپذیری، ثبات شخصیت، شجاعت و‌استقلال در تفکر، داشتن روحیه‌ی حق پذیری، ترجیح سخن یا عقیده یا تفکر درست بر همه چیز، انعطاف‌پذیری و بی‌تعصبی، وحدت و هماهنگی شخصیت، ژرف‌اندیشی مداوم و توجه دقیق به نشانه‌ها، هدفمندبودن و پرهیز از مسائل نامربوط و توسّم (نکته سنجی و زیرکی) از ویژگی‌های مشترک بین روانشناسی و قرآن و ویژگی‌هایی چون ایمان وتقوا ، شرح صدر، خشیت الهی و ایستادگی، ‌استقامت و ثبات در عقیده از ویژگی‌های مختص به قرآن‌ است.
در بررسی تطبیقی به عمل آمده پیرامون مفاهیم این موضوع در قرآن و روانشناسی مشخص شد تفاوت اصلی این دو  در خدا محوری و انسان‌ محوری آنها می‌باشد که هرچند مفاهیم مطرح شده در روانشناسی کابردی تر و با جزئیات بیشتر است، اما برای آنکه این مفاهیم غنای بیشتری یابند، می‌بایست آنها  از حالت انسان محورانه خارج نموده و بر اساس مبانی خدا محورانه اعتلا داد  و بر این اساس، از چنین آموزه‌هایی بهره جست.
 

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم
  • آخوندزاده، کبری و دیگران(1385)، تفکرانتقادی و تصمیم گیری بالینی در پرستاری، اصفهان، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، چاپ: اول.
  • آذربایجانی، نفیسه (1390) ،تفکرانتقادی از منظر قرآن و روانشناسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
  • ایمان، محمدتقی(1388)، مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم، پژوهشگاه و حوزه و دانشگاه.
  • ایمان محمد تقی، نوشادی، محمود رضا(1390)، عیار پژوهش در علوم انسانی، شماره 2 (پیاپی6) ، سال سوم، پاییز و زمستان.
  • برزآبادی، علی، آقایی دوست، ملینا(1389)، مهارت‌های زندگی، تهران، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
  • توکلی، رسول(1397)، کاربرد تفکر انتقادی و مؤلفه‌های آن در ادبیات قرآنی، مجله معرفت، شماره 246، خرداد.
  • جوادی، سیده‌زهره(1390)، مقایسه مفهوم و مؤلفه‌های تفکر انتقادی از دیدگاه متفکران غربی با مفهوم تفکر در قرآن و دلالت‌های تربیتی این دو در حوزه تربیت دینی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
  • دهخدا علی اکبر(1373)، لغت نا مه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412 ق)، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق، بیروت‏، دارالعلم الدار الشامیة‏، چاپ: اول.
  • رضایی، فاطمه(1386)، یک، دو یا سه؟! ، مجله امید انقلاب، شماره 378و377.
  • سیف، علی اکبر(1379)، روانشناسیپرورشی(روانشناسییادگیریوآموزش)، تهران آگاه.
  • سیفی، محمد؛ اخوان ملایری، جمیله؛ فقیهی، علیرضا(1398)؛ تدوین بسته آموزشی تفکر انتقادی براساس داستان‌ها و تمثیل‌های قرآن کریم برای دوره کارشناسی ، مجله پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 45.
  • سنه، افسانه(1385)، راهبردهای آموزش مهارت‌های تفکرانتقادی، نشر معلم،دوره 22.
  • شاهی، بتول(1390)، بررسی و مقایسه ماهیت تربیتی تفکر انتقادی از دیدگاه اسلام و پسا ساختارگرایی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
  • شریعتمداری، علی(1382)، نقد و خلاقیت در تفکر، تهران، موسسه دانش و ‌اندیشه معاصر، 1382، چاپ: دوم.
  • شعبانی، حسن(1386)، روش تدریس پیشرفته(آموزش مهارت‌ها و راهبردهای تفکر)، تهران، سمت، چاپ: دوم.
  • شمس، اسدالله، کاوه، کیوان(1389)، مدیریت صعود به سوی خوشبختی، اصفهان، کیاراد،چاپ: اول.
  • صدری افشاری، غلامحسین(1388)، فرهنگ نامه فارسی، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ: اول.
  • عمید، حسن(1363)، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، چاپ: اول.
  • فولادوند،1415، محمد مهدی(1415)، ترجمه قرآن، تهران، دار القرآن الکریم،  چاپ: اول‏.
  • قرائتى، محسن، تفسیر نور(1383)، تهران، مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، ‏ چاپ: یازدهم‏.
  • قرشى، سید على اکبر(1371)، قاموس قرآن‏، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة‏، چاپ: ششم.
  • کاظمی، زهرا(1392)، بررسی اصول تفکر انتقادی در داستان‌های قرآن کریم، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی تهران.
  • ماهروزاده، طیبه؛ شاهی، بتول(1392)، بررسی ماهیت تربیتی تفکر انتقادی از دیدگاه اسلام و پساساختارگرایی، مجله مدیریت و برنامه ریزی در نظام‌های آموزشی، شماره 11.
  • محمودی، ایوب، رضاعلی، نوروزی(1390)، ویژگی‌ها و ثمرات تفکر انتقادی از دیدگاه امام علی، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی سال نوزدهم شماره 13.
  • مقتدایی، لیلا و همکاران(1395)، جایگاه و اهمیت تفکر انتقادی از دیدگاه قرآن و امام علی، اسلام و علوم اجتماعی سال هشتم شماره 15.
  • مکارم شیرازى، ناصر(1373)، ترجمه قرآن، قم، دار القرآن الکریم،  چاپ: دوم.
  • مکارم شیرازى، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة،  چاپ: اول‏
  • مهریان، مهتاب(1398)، تحلیل رویکرد تفکر انتقادی در تعلیم و تربیت بر اساس آموزه‌های فقه اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور اصفهان، مرکز پیام نور پیر بکران.
  • مصطفوى، حسن(1360)،‏ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،‏ تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • معین، محمد(1371)،فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر.
  • طباطبایی، محمد حسین(1374)، تفسیر المیزان،‏ موسوى همدانى، سید محمد باقر، قم، جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه،  چاپ: پنجم.
  • واربرتون، نایجل(1388)، فرهنگ کوچک سنجشگرایانه اندیشی، مترجم: مهدی خسروانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • هاشمیان نژاد، فریده(1380)، ارائهچهارچوبنظریدرخصوصبرنامهدرسیمبتنیبرتفکرانتقادی دردورهابتداییباتاکیدبربرنامهدرسیمطالعاتاجتماعی، رساله دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات تهران.
    • Andolina, Mike (2001) Critical thinking for working students, Columgia,Delmar press.Burke, Catherine g.(2003) What is critical Tjomlomg, available at: http:// www. Usc.edu/ schools/sppd/private/documents/doctoral/resources/crotocal thinking.pd
    • Bean,John(1996),how can we teach critical thinking,sanfrancisco:jossey-bass,.
    • Dam.G.T.and Voloman.M.(2004). Critical thinking as a citizenship competence: teaching strategies.Learning and Instruction, 14,359-379.
    • Duchscher B J(1992),Catching the wave:understanding the concept of critical thinking,Jhornal of advanced nursing, ,29(3).
    • Ennis, Robert h. (2002) An outline of goals for a critical thinking curriculumand its assessment, available at:http://faculty. ed. Uiuc.edu/rhennis.
    • Facione PA. Critical thinking: what it is and why it counts. [cited 2007 Feb 12]. Available at:

http://www.insightassessment.com/pdf_files/what&why2006.pdf

  • Fondation For Critical Thinking:available at: http://www.criticalthinking.org/resources/k12/TRK12-strategy-list.cfm#s5
  • Hsieh, Hsiu- Fang, Shanon, Sara E,( 2005)"Three Approaches to Content Analysis", Qualitativr Health Research, vol. 15, No.9,.
  • Johnson, Elanine b. (2002) Contextual Teaching and learning: what it is and why its here to stay, united kingdom, Corwin press
  • Mayring, Philip (2003). In: A Companion To Qualitative Research. Edited by Uwe Flick, Ernest Von Kardorff and Ines Steinke. London: Sage
  • Paul  L C(1998),Teaching critical thinking to nutritionprofessionals, jornal of nutrition educations, , 30(4).
  • Paul, Richard and Elder, Linda(2000) Critical Thinking: the path to responsible citizenship, High school Magazine, 7 no810015ap2000.
  • Simpson E,Cowtney M(2002),Critical thinking in nursing educion,International journal of nursing practice, ,8(2).
  • Smith- stoner, marilyn(1999) Critical Thinking activites for nursing,philadelphia, lippincott Williams & wilkins press.
  • Winningham, maryll. And preusser, barbaraa.(2001) crotoca; tjomlomg omedoca;- sirgoca; settomgs(a case study approach), Missouri, mosby, inc press.
  • Zechmeister, Eugine b. and james e. Johnson (1992) Critical Thinking afunctional approach, California, brooks/ cole pres

 

دوره 1، شماره 2 - شماره پیاپی 2
همه مقالات پژوهشی است
اسفند 1399
صفحه 67-102
  • تاریخ دریافت: 14 دی 1399
  • تاریخ بازنگری: 15 بهمن 1399
  • تاریخ پذیرش: 14 اسفند 1399
  • تاریخ اولین انتشار: 14 اسفند 1399