ظرفیت های تمدّن سازی در داستان قرآنی حضرت آدم علیه السلام

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 عضو هیئت علمی گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

تمدّن ظهور و بروز فرآیندی پیشرفت‌های هدفمند و نظام‌مند در یک یا چند جامعه بر اساس طرز تفکری روشن است که شکل معنادار و منضبط به خود گرفته و جامعه را به مقصد مورد نظر می‌رساند. از این‌رو تمدّن رابطه‌ای بنیادین و عمیق با دین داشته که بعثت انبیاء الهی و سیر هدایتی ایشان نمایانگر این ارتباط است. بررسی اهداف بعثت انبیاء در قرآن کریم و سیره عملی ایشان، نشان از پایه‌گذاری تمدّن توحیدی در جهت عمومی‌سازی معارف دینی و پیشرفت انسان در حوزه‌های مادّی و معنوی دارد؛ این پژوهش بر این فرض است که در داستان آدم علیه السلام به عنوان پدر بشریت ظرفیت‌ها و چارچوب‌های نخستین تمدن سازی نهفته است و توجه به آن انسان سرگشته امروز را به بازسازی تمدّن دینی رهنمون می-سازد. این ظرفیت‌ها را می‌توان در دو بخش ظرفیت‌های درونی و بیرونی برای بهره‌مندی رهبران الهی و جامعه دینی مورد توجه قرارداد. مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، ظرفیت‌های تمدّن‌سازانه موجود در سیره و داستان قرآنی آدم علیه السلام را استخراج نموده است تا به‌عنوان الگویی جهت تلاش‌های امروزین در این حوزه معرفی نماید. نتایج گویای آن است که ظرفیت‌های درونی حضرت آدم علیه السلام شامل بهره‌مندی از علم الهی و خلافت الهی، دشمن شناسی، قدرت بر تحمل سختی‌ها و توبه و انابه است. این بخش در پیوستگی‌تام با سطح بیرونی داستان حضرت آدم علیه السلام است که با خطاب «بنی‌آدم» شامل تنظیم پوشش، مدیریت سازه‌ها و مناسک دینی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن فارس، احمد بن فارس (1404)، معجم مقاییس اللغة، عبد السلام محمد هارون، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر، چاپ اول.
ابن‌بابویه، محمد بن علی (1395)، کمال الدین و تمام النعمة، علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1419)، تفسیر القرآن العظیم، محمد حسین شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ دوم.
ابوحیان، محمد بن یوسف (1420)‏، البحر المحیط فى التفسیر، صدقى محمد، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
آلوسی، محمود بن عبدالله (1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ابراهیم شمس‌الدین، علی عبدالباری عطیه، سناء بزیع شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸.
پورکیانی، محمد (1401)، درسنامه مطالعات تمدنی، تهران: سوره، چاپ اول.
جابر، حسن (بی­تا)، نظرة فی مسار المخططین الاسلامی و الغربی للحضارة والتاریخ، مجلة المنطلق، ش62، ص26.
جصاص، احمدبن علی رازی (1415)، احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله (1380)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء، چاپ اول.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1404)، الصحاح، احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول.
دهخدا، علی اکبر (1359)، فرهنگ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول.
رضا، محمد رشید (1414)، ‏تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.
زمخشری، جارالله (1407)، الکشاف، مصطفی حسین احمد و دیگران، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ اول.
صادقی تهرانی، محمد (1406)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، تهران، فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (1366)‌، تفسیرالقرآن الکریم، قم: بیدار، چاپ اول.
صفار، محمد بن حسن (1404)، بصائر الدرجات، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره)، چاپ اول.
طباطبایی، محمدحسین (1352)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول.
طبرسی، فضل بن حسن (1408)، مجمع البیان، فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت: دار المعرفة، چاپ اول.
طبری، محمد بن جریر (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ دوم.
طوسی، محمد بن حسن (بی­تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، احمد حبیب عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
عیاشی، محمد بن مسعود (1380)، تفسیر العیاشی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، چاپ اول.
فضل الله، محمد حسین (1419)‏، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک، چاپ اول.
قرائتی، محسن (1388)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ دوم.
قمی، علی بن ابراهیم (1404)، تفسیر القمی، طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب، چاپ اول.
مدرسی، سیدمحمد تقی (1419)، من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین‏، چاپ اول.
معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، ‏تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول.
وجدی، محمد فرید (1971)، دائرة المعارف القرن العشرین، بیروت: دارالمعرفة، چاپ اول.
Bruce Mazlish(2011), «Civilization in a Historical and global Perspective”, International Sociology.