بررسی و تبیین روش‌های قرآن کریم در تحول فرهنگ و عقیده‌ی انسان

نوع مقاله : ترویجی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشکده علوم قرآن و حدیث

چکیده

هر گونه‌ اقدامی در راستای تغییر و اصلاح جنبه­ای از جنبه­های فرهنگی و عقیدتی انسان، نیازمند شناخت کافی و نیز بکارگیری روش­ها و فنون هماهنگ و به طور کلی مستلزم در دست داشتن نقشه­ی راه است. قرآن­کریم به منظور ایجاد تحول و دگرگونی در باورهای ناصحیح انسان و جایگزینی فرهنگ و عقاید صحیح به جای آن، بر روش­های ویژه­ای تکیه دارد. این مجموعه­ی وحیانی ضمن هماهنگی کامل با مهم‌ترین ویژگی­های انسان و تمرکز بر اساسی­ترین لایه­های وجود وی، تلاش گسترده­ای را در جهت احیای سرمایه­های بنیادین به کار می­گیرد و اندیشه­ی فرهنگی و اعتقادی او را به میزان قابل توجهی تحت تأثیر خود قرار می­دهد.
اصلاح فرهنگ و باورهای انسان در همه­ی زمان­ها مستلزم شناخت صحیح روش­های مذکور است و غفلت از آن­ها، جریان صحیح تحول فرهنگ و عقیده را دشوار می­سازد. بر این ­اساس بررسی و شناخت روش­های مرتبط با مسئله­ی تحول فرهنگ و عقیده از منظر قرآن­کریم، چشم­انداز تربیتی روشنی در پیش روی انسان قرار داده و بسترهای لازم جهت پیمودن فرایند تحول مذکور در مقیاس جوامع بشری را برای او فراهم خواهد کرد.
از ­­این­ رو نویسنده در این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای انجام می‌شود، ضمن استخراج مهم‌ترین روش­های قرآن­کریم در تحول فرهنگ و عقیده­ی انسان، چگونگی و کیفیت تحول در هر کدام از روش­های مذکور را مورد تبیین قرار خواهد داد و به این مهم دست می‌یابد که قرآن کریم در راستای تأثیرگذاری بر فرهنگ و عقیده انسان و اصلاح باورهای ناشایست عقیدتی و فرهنگی، چشم انداز روشنی در پیش داشته و از الگوی ویژه‌ای تبعیت می‌کند. ویژگی ممتاز الگوی روشمند قرآن کریم در تحول مورد بحث را می‌توان در دو عنصر تعدد روش و تناسب آن دانست.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining and explaining the methods of the Holy Quran in the evolution of human culture and opinion

نویسنده [English]

  • Mojtaba Ghorbanian
Assistant professor and faculty member of Sciences and Education of the Holy Quran University
چکیده [English]

Any action in the direction of changing and reforming an aspect of the cultural and ideological aspects of man requires sufficient knowledge and the use of coordinated methods and techniques, and generally requires having a road map. The Holy Qur'an relies on special methods in order to change the incorrect beliefs of people and replace them with correct culture and beliefs. This collection of revelations, while fully harmonizing with human characteristics and focusing on the most basic layers of her existence, makes extensive efforts to revive the fundamental capitals and influences its cultural and religious thought. The modification of human beliefs in all times requires the knowledge of the aforementioned methods, and neglecting them makes difficult the correct process of evolution. Based on this, knowing the methods related to the issue of the transformation of culture and belief from the perspective of the Holy Qur'an, will put a clear educational perspective in front of man and will provide him with the necessary platforms to navigate the transformation process on the scale of human societies. In this research, which is carried out with a library method, the author, while extracting the most important methods of the Holy Quran in the evolution of human culture and opinion, will explain how each of the mentioned methods evolve and achieves the important point that the Holy Quran has an impact on Human culture and beliefs and the correction of inappropriate ideological and cultural beliefs have a clear perspective and follow a special pattern. The special feature of the methodical model of the Holy Quran in the discussed evolution can be seen in two elements: the multiplicity of methods and its appropriateness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Change of belief
  • culture
  • Holy Quran
  • human
  • Transformation method
  1. قرآن کریم

    نهج البلاغه

    1. اصفهانی، راغب، المفردات الفاظ قرآن، تحقیق صفوان­عدنان­دلودی، نشردارالقلم، چاپ اول، دمشق،1412 ق.
    2. انیس، ابراهیم، المعجم الوسیط، ترجمه محمد بندر ریگی، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، قم، 1386ش.
    3. ایازی، سید محمدعلی، 1380، ص63، قرآن و فرهنگ زمانه، قم، نشر کتاب مبین، چاپ دوم
    4. آمدی، عبدالواحد محمد، غرر الحکم و دررالکلم، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه قم، چاپ اول، 1366ش.
    5. بروجردى، سیدحسین، تفسیرالصراط­المستقیم، ‏تحقیق:غلامرضا مولانا بروجردى‏، انصاریان، چاپ اول‏، قم،‏1416ق.
    6. بستانی، فواد افرام، فرهنگ ابجدی، ترجمه مهرام، رضا، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، تهران، 1375
    7. بهجت پور، عبدالکریم، «روش ایجاد تحول فرهنگی- اجتماعی با الهام از اهداف قرآن در سیر نزول»، مجله فلسفه دین، دوره 17، ش 3، پائیز 1399.
    8. _____________، همگام با وحی، سبط النبی، چاپ اول، قم، 1387ش.
    9. بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل، دار احیاءالتراث العربى، چاپ اول‏،‏ بیروت، 1418
    10. جرجانى‏، عبد القاهر ، أسرار البلاغة فی علم البیان، دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل‏، بیروت‏،1422ق.
    11. جوادی آملی، سیره رسول اکرم در قرآن، اسراء، چاپ هفتم، قم، 1388ش.
    12. ________، تسنیم، نشر اسراء، چاپ اول، قم، 1378ش.
    13. حسینی کوهستانی، سید رسول، حیدر سرلک، علی محمد، «قرآن و تحول تربیتی در حاکمیت ملی و فراملی با تأکید بر المیزان، من وحی القرآن، المنار و فی ظلال القرآن»، مطالعات فقه تربیتی، 1398، ش33
    14. حسینى­همدانى،سیدمحمدحسین‏، انواردرخشان، تحقیق محمدباقربهبودى‏، ناشرلطفى، چاپ‏اول‏، ‏تهران‏1404
    15. ‏حکمت، علی اصغر، امثال قرآن، نشر بنیاد قرآن، چاپ دوم، تهران، 1361ش.
    16. حلی، جمال الحسن بن یوسف، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، بیدار، قم، چاپ دوم، 1424ق.
    17. رازى، فخرالدین، ابوعبدالله محمدبن عمر، مفاتیح الغیب‏، دار احیاءالتراث العربى‏، بیروت‏، چاپ سوم‏،1420 ق‏.
    18. رشیدرضا، سید محمد، تفسیر القرآن الحکیم( المنار)، نشر دارالمعرفه، چاپ سوم، بیروت، بی تا.
    19. رضایی اصفهانی، 1392، ج4، ص38، منطق تفسیر قرآن، قم، جامعه المصطفی، چاپ اول
    20. زحیلى، وهبه بن مصطفى، التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج‏، دارالفکر، چاپ­دوم‏، بیروت‏،1418 ق‏.
    21. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین، قم، ‏چاپ پنجم، 1417 ق‏.
    22. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏‏، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش‏.
    23. طریحى، فخرالدین‏، مجمع­البحرین، تحقیق سیداحمد حسینى، ‏ناشر مرتضوى، ‏ چاپ سوم‏، تهران‏، 1375 ش.
    24. طوسی، محمدبن حسن‏، التبیان فى تفسیر القرآن‏، با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانى‏، داراحیاء التراث العربى‏، بیروت‏، بی تا.
    25. عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، نوید اسلام، چاپ اول، قم، 1376ش.
    26. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین‏، انتشارات هجرت‏، چاپ‏دوم‏، قم،‏1410 ق.
    27. فضل الله، سید محمد حسین، الحوار فی القرآن، دارالملاک، چاپ پنجم، بیروت، 1417ق.
    28. فیض کاشانى، ملا محسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن‏، دفتر تبلیغات اسلامى، ‏چاپ اول، قم، ‏1418 ق. ‏
    29. فیومى، احمد بن محمد، مصباح المنیر، ر.ک: نرم افزار جامع التفاسیر.
    30. قاسم پور، محسن، «روش شناسی مواجهه امام علی (ع) با فرهنگ اخلاقی جاهلیت در نهج البلاغه»، پژوهش‌های نهج البلاغه، 1396، دوره 16، ش53، 65
    31. قراملکی، احد فرامرز، روش‌شناسی مطالعات دینی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1385.
    32. قرائی مقدم، امان الله، مبانی جامعه شناسی، ص200، تهران، نشر ابجد، 1374ش
    33. قربانیان، مجتبی، «مبانیتحول عقیده انسان از منظر قرآن کریم»، فصلنامه قرآن، فرهنگ و تمدن، 1399، ش1، 21
    34. مجبری، عبدالسلام مقبل، اذهاب الحزن و شفاء الصدر السقیم، دارالایمان، قاهره، بی تا.
    35. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ناشر اسلامیه‏، تهران، بی تا.‏
    36. محسنی، منوچهر، جامعه شناسی عمومی، ص478، تهران کتابخانه طهوری، 1368ش
    37. مراغى، احمد بن مصطفى، تفسیر المراغی، داراحیاء التراث العربى‏، بیروت، بی تا.‏
    38. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران،1360ش.
    39. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، نرم افزار جامع کتب شهید مطهری.
    40. مظفر، محمد رضا، المنطق، انتشارات اسماعیلیان، چاپ دوازدهم، قم، 1425ق.
    41. معرفت، محمد هادى، التمهید فی علوم القرآن‏، مؤسسة النشر الاسلامى‏، چاپ دوم‏، قم‏، 1415ق.
    42. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، تهران‏1424 ق. ‏
    43. موسوی، ابوالحسن محمد بن الحسین(سید رضی)، نهج البلاغه، ترجمه فیض الاسلام، فقیه، چاپ 5، تهران، 1379ش.