تجلی و تجسد در مطالعه تطبیقی نقوش سنگ‌مزارات آرامستان تخت‌فولاد با ارامنه جلفای اصفهان بر مبنای قرآن کریم و انجیل

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

2 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی،دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

چکیده

سنگ‌مزارهای آرامستان تخت‌فولاد و ارامنه جلفای اصفهان پس از گذشت قرن‌ها به بستری برای هنر‌آفرینی حجاران، خوش‌نویسان و هنرمندان تبدیل شده‌اند و اعتقادات مذهبی دو دین آسمانی اسلام و مسیحیت، باورهای قرآنی و انجیل، تعامل ارامنه و مسلمانان در اصفهان و روند تحولات هنر تصویری پیرامون آن را به نمایش می‌گذارند. نقش‌مایه‌های گیاهی، جانوری، فرشتگان و مشاغل از جمله بیش‌ترین تزیینات این سنگ‌مزارها است که پیوند عمیق و ناگسستنی هنرمندان و حجاران ایرانی و ارمنی را با مفهوم مرگ و حیات پس از آن و اعتقادات مذهبی را جلوه‌گر می‌سازند. در مقاله پیش‌رو تلاش شده است با جمع‌آوری اطلاعات به صورت مطالعات میدانی، اسناد و منابع کتابخانه‌ای، و با روش توصیفی-تحلیلی، نقوش سنگ‌مزارهای مسلمانان با ارامنه در چهار گروه پردیس‌نگاره‌ها مورد مطالعه تطبیقی قرارگرفته و تلاش می‌شود شباهت و تفاوت‌های موجود میان نقوش سنگ‌مزارهای تخت‌فولاد و ارامنه جلفای اصفهان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. بر اساس مطالعات انجام یافته مشخص گردید که بیش‌ترین و متنوع‌ترین نقوش به کار رفته مشابه میان سنگ‌مزارات این دو آرامستان، نگاره‌های گیاهی است که شیوه اجرای آن‌ها در بیش‌تر موارد به روش ترکیبی از طبیعت‌گرایانه و انتزاعی است. نقوش سنگ‌مزارات آرامستان جلفا با رویکرد تجسد(به صورت شمایل‌گرایی) با تاکید بر حضور نمادین مسیحیت(صلیب یا خاچکار) در کنار نگاره‌های انسانی جلوه‌گر شده، اما در اکثر مزارات تخت‌فولاد، با رویکرد تجلی(شمایل‌گریزی‌اسلام)، با وجود کتیبه‌های بسیار و دوری از نقوش انسانی، به ویژه تصویر زنان تجلی یافته است؛ که ریشه در تفاوت‌های بنیادین مبانی هنر اسلامی(قرآن) و مسیحیت(انجیل) دارد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
انجیل.
احمدی، کامران(1388)، پیشینه ارتباط ایرانیان و ارامنه در تاریخ، نشریه پیمان،شماره47،صص102-93.
بروس، میراندا و میت، فورد(1388)، فرهنگ مصور نمادها و نشانه ها در جهان، تهران، انتشارات کلهر.
بلانت، ویلفرد(1383)، اصفهان مروارید ایران، اصفهان: نشر خاک.
بلخاری قهی، حسن (1394)، قدر(نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی)، تهران: انتشارات سوره مهر.
بورکهارت،تیتوس(1386)، مبانی هنر اسلامی، ترجمه امیرنصری، تهران: انتشارات حقیقت.
تحویلدار، حسین بن محمد ابراهیم(۱۳۸۸)، جغرافیای طبیعی و انسانی، تهران: نشر اختران.
تمیزی، مهدی(۱۳۹۲)، در سایه سرو- سرو نگاره های سنگ آرامگاه های مردم اصفهان، تهران: نشر رسم.
تناولی، پرویز(1388)، سنگ قبر، تهران: نشر بن گاه.
جهانمرد، بهاره(1397)، پردیس نگاره ها(بررسی نقوش سنگ مزارهای آرامستان تخت فولاد و ارامنه جلفای اصفهان) ،اصفهان، انتشارات هنرهای زیبا.
جهانمرد، بهاره،ولی‌بیگ،نیما(1398)، بررسی تناسب و ترکیب‌بندی سنگ‌مزارهای با نقش‌مایه فرشته در آرامستان ارامنه جلفای اصفهان، فصلنامه علمی-پژوهشی نگره، دوره14،شماره52،صص67-53.
حق نظریان، آرمن(1385)،کلیساهای ارامنه جلفای نو اصفهان، ترجمه نارسیس سهرابی تهران: فرهنگستان هنر.
خدادادی، علی و صفی خانی، نینا و احمد پناه، ابوتراب(1397)، بررسی تطبیقی نقش مایه فرشته در سنگ قبور آرامگاه ارامنه و تخت فولاد اصفهان، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی،دوره23 (صص83-92).
خدادادی، علی و صفی خانی، نینا و احمد پناه، ابوتراب( 1393)، نشانه‌شناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت فولاد اصفهان(با تاکید نقوش حیوانی شیر و ماهی)، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی،دوره19 80-67).
درهوهانیان، هارتون(۱۳۷۹)، تاریخ جلفای اصفهان، مترجمان لئون میناسیان، محمدعلی موسوی فریدنی، اصفهان: نشر زنده رود. 
رائین، اسماعیل(1349)، ایرانیان ارمنی، تهران: نشرامیرکبیر.
شاهمندی، اکبر و  شهیدانی،شهاب (۱۳۹۲)، نقش های ماندگار- سیری در قبور ارامنه ایران، اصفهان: نشر مولف.
شاهمندی، اکبر(۱۳۹۲)، بررسی و مقایسه تطبیقی طشت آب های قبور در آرامگاه های تخت فولاد و ارامنه اصفهان، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی،دوره18 صص۴۴-۳۳.
شاهمندی، اکبر و  شهیدانی،شهاب (۱۳۹3)، نقش و جایگاه آرامگاه تاریخی تخت‌فولاد در حیات شهری اصفهان از صفویه تا معاصر، فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال پنجم، شماره16-صص91-112.
شوالیه، آلن گربران(1384-88)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، 5جلد، تهران: انتشارات جیحون.
شیخ مهدی، علی(1381)، بررسی نماد درخت در فیلم های عباس کیارستمی، تهران، فصل‌نامه فرهنگستان هنر، خیال 2.
عقیلی، احمد(۱۳۸4)، تخت فولاد اصفهان، اصفهان: انتشارت کانون پژوهش.
غروی، مهدی(۱۳۷۶)، آرامگاه در گستره فرهنگ ایرانی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فتائی، گارگین(1387)، نام‌های خانوادگی ارمنی، مجله‌ی پیمان، تهران، موسسه ترجمه و تحقیق حور.
فقیه میرزایی، گیلان و مخلصی،  محمد علی (۱۳۸۴)، تخت فولاد، یادمان تاریخی اصفهان، تهران: میراث فرهنگی.
کاظم‌پور، مهدی، محمدزاده،مهدی، شکرپور، شهریار(1399)، تحلیل نمادشناسی نقوش سنگ مزارات اسلامی موزه شهر اهر، ، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی،دوره25 ، شماره1، صص86-71
کربن،هانری(1371)، آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه داریوش شایگان ، موسسه نشر آگاه: تهران.
کریمی پور، محمدعلی(1390)، بررسی نقش و نگاره های سنگ مزارهای قبرستان دارالسلام شیراز، کتاب اردیبهشت2: انتشارات یساولی.
لازاریان، ژانت(1382)، دانشنامه ایرانیان ارمنی، تهران: انتشارات هیرمند.
مانوکیان، آرپی(1386)، پیمان- فصلنامه فرهنگی ارمنیان، سال یازدهم، تابستان. شماره40.
مولند،اینار ( 1380)، جهان مسیحیت، ترجمه محمدباقر انصاری و مسیح مهاجری، تهران: نشر امیرکبیر.
میناسیان، هویک، اسکندری، آرداشس-گروه پژوهش مردم‌نگاری اصفهان(1385)، سنگ‌مزارهای ارامنه، انتشارات سازمان میراث فرهنکی،صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان.
مصلح الدین، مهدوی(۱۳۸2)، مزارات اصفهان، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
مظاهری، هوشنگ(۱۳۸۲)، آرامگاه خارجیان در اصفهان، اصفهان: انتشارات غزل.
منتظرالقائم، اصغر(1389)، دانشنامه تخت‌فولاد اصفهان، اصفهان: نشر سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
نادری، فاطمه(۱۳۸۸)، معرفی پیکتوگرام های تخت فولاد اصفهان، مجموعه مقالات اردیبهشت، تهران: یساولی.
نیلفروشان، محمد رضا، تربت پاک- معرفی تخت فولاد اصفهان (1384)، اصفهان: انتشارات گلدسته  .
ورهرام، غلامرضا(1385)، نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار،تهران: نشر معین.
همایی، جلال الدین(۱۳۸۱)، تاریخ اصفهان-جلد ابنیه و عمارات-فصل تکایا و مقابر، تهران: نشر هما.
هوویان، آندرانیک(1384)، ارمنیان ایران، تهران: انتشارات هرمس. 
یونگ، کارل‌گوستاو(1384)، مرگ ارغنون-فصلنامه‌فسفی، ادبی، فرهنگی، مترجم: رضایی، فرزین، شماره26و27 صص174-196.
Armenian ornamental art, Armen Kyurkchyan, Hrair Hawk Khatcherian,2010,Craftology LLC.
       California studies in the history of art, Kathleen cohen, Metamorphosis of a death symbol, the transi tomb in the late middle ages, 1980