بررسی ادوار تاریخی نگرش مفسران به آیه "أَیَّتُهَا ٱلعِیرُ إِنَّکُم لَسَارِقُونَ" در دفاع از عصمت حضرت یوسف

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن وحدیثدانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

یکی از آیات چالش‌برانگیز سوره یوسف، نسبت سرقت به فرزندان یعقوب: «إِنَّکُم لَسَارِقُونَ» با اذعان به مُنکر بودن آن در تفاسیر است. در این تعبیر دسیسه‌چینی، دروغ، تهمت و آبروبردن به یوسف نسبت داده شده است. این مسئله از نخستین اوان تدوین دانش تفسیر مورد توجه مفسران بوده و از منظر اعتقادی و اخلاقی و کلامی آنان را به تکاپو واداشته که با این مسئله چگونه برخورد کنند. تبیین این دیدگاه‌ها در این آیه نشان می-دهد که تحولات فکری و توسعه دانش تفسیر در حل این چالش‌ها مؤثر بوده است. در حقیقت مسئله این بررسی شناخت شیوه برخورد مفسران و روش‌های متفاوت آنان و روش پاسخ‌دهی در سیر تطور و تحول تفسیر است. بدین‌جهت این مقاله در مقام بازتاب این نظریات و راه‌حل‌هائی است که مفسران در سیر تاریخی خود ارائه داده و در مقام تبیین این آیه برآمده‌اند. اهمیت این بررسی به این جهت است که نشان می‌دهد چگونه این نظریات آرام و آرام در شکل اجتماعی و انسانی در دانش تفسیر شکل گرفته و توسعه یافته و هر مفسری که آمده نکته‌ای بر سخنان پیشینیان افزوده و یا سخنان سلف خود را نقد و تصحیح کرده است. نتیجه مهمی که گرفته شده این است که در سیر تطور تفاسیر هرچه گذشته به‌جای سخنانی از این قبیل که او پیامبر بوده، حتماً کار او درست بوده، نگاه متن‌گرایانه پیدا کرده و توصیف این داستان عینی و خردمندانه شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابراهیم احمد عبد الفتاح. القاموس القویم للقرآن الکریم. قاهره، مجمع البحوث الإسلامیة, 1983م
  2. ابن‏عرفه، محمد بن محمد، تفسیر ابن عرفة، دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، بیروت، چ: 1، 2008 م.
  3. بحرانی، سید هاشم: «البرهان فی تفسیر القرآن»، قم، مرکز الطباعة و النشر، 1415 ق.
  4. بقاعى، ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، دار الکتب العلمیة، - بیروت، چاپ: 3، 1427 ه.ق.
  5. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد، جواهر الحسان فى تفسیر القرآن، دار إحیاء التراث العربی بیروت، چ: 1، 1418 هـ. ق.
  6. ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ: 1، 1422
  7. جصاص، احمد بن على، احکام القرآن (جصاص)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چ: 1، 1405 ه.ق.
  8. حائرى طهرانى، على، مقتنیات الدرر، 12 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ: 1، 1338 ه.ش.
  9. حسینى همدانى، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، 18 جلد، انتشارات لطفى، تهران، چاپ: 1، 1404 ه.ق.
  10. حقى برسوى، اسماعیل بن مصطفى، تفسیر روح البیان، دار الفکر، بیروت، چاپ: 1.
  11. خازن، على بن محمد، تفسیر الخازن: لباب التأویل فی معانی التنزیل، دار الکتب العلمیة، بیروت، چ: 1، 1415 ه.ق.
  12. رسعنى، عبدالرزاق بن رزق‏الله، رموز الکنوز فى تفسیر الکتاب العزیز، مکتبة الأسدی، مکه مکرمه، چ: 1، 1429 ه.ق.
  13. سمرقندى، نصر بن محمد، تفسیر السمرقندى: دار بحر العلوم، : بیروت، چاپ: 1، 1416 ه.ق.
  14. شعراوى، محمد متولى، تفسیر الشعراوى، 12 جلد، اخبار الیوم، ادارة الکتب و المکتبات، بیروت، چاپ: 1، 1991 م.
  15. شوکانى، محمد، فتح القدیر، 6 جلد، دار ابن کثیر، دمشق، چاپ: 1، 1414 ه.ق.
  16. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، فرهنگ اسلامى، قم، چاپ: 2، 1406 ه.ق.
  17. طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، دار المعرفة، بیروت، چاپ 1، 1412 ق.
  18. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار إحیاء التراث العربی - لبنان - بیروت، چاپ: 1.
  19. طوفى، سلیمان بن عبدالقوى، الإشارات الالهیة الى المباحث الاصولیة، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ: 1، 1426
  20. طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، 14 جلد، نشر اسلام - تهران، چاپ: 2، 1369 ه.ش.
  21. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشى بیروت، مؤسسة الإعلمی، 1411 هـ-1991 م
  22. فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ: 3، 1420 هـ. ق.
  23. فراء، أبو زکریا یحیى بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق: أحمد یوسف النجاتی و. دار الکتب العلمیة، بیروت، 2016 م
  24. فضل الله، محمد حسین، من وحى القرآن، دار الملاک، بیروت، چاپ: 1، 1419 ه.ق.
  25. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، 5 جلد، مکتبة الصدر، تهران، چاپ: 2، 1415 ه.ق.
  26. قاسمى، جمال‏الدین، تفسیر القاسمی المسمى محاسن التأویل، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ: 1، 1418 ه.ق.
  27. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ناصر خسرو، تهران، چاپ: 1، 1364 هـ. ش.
  28. قطب، سید، فى ظلال القرآن، 6 جلد، دار الشروق، بیروت، چاپ: 35، 1425 ه.ق.
  29. قمی، علی بن ابراهیم: «تفسیر قمی»، تهران، دارالکتب ‌الاسلامیة، 1365.
  30. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، کتابفروشى اسلامیه - تهران، چاپ: 1، 13 ه.ش.
  31. کاشفى، حسین بن على، تفسیر حسینى (مواهب علّیه)، کتابفروشى نور، سراوان، چاپ: 1. بی­تا.
  32. کلانترى، الیاس، مختصر المیزان فی تفسیر القرآن، اسوه، تهران، چاپ: 1، 1421 هـ. ق.
  33. گنابادی، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چ: 2، 1408 ق.
  34. ماتریدى، محمد بن محمد، تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ: 1، 1426 ه.ق.
  35. ماوردى، على بن محمد، النکت و العیون تفسیر الماوردى، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ: 1.
  36. مجلسی، محمدباقر، البحار، بیروت، دارالوفا، 1401 ق.
  37. مغنیه، محمدجواد، ترجمه تفسیر کاشف، 8 جلد، بوستان کتاب قم، چاپ: 1، 1378 هـ. ش.
  38. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ: 10، 1371 هـ. ش.