مبانی فکری هندسه در هنر اسلامی از دیدگاه (فلاسفه، قرآن، احادیث)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دکتری باستان شناسی (هنر و معماری اسلامی)

چکیده

حکمت معنوی و عرفان اسلامی در راستای توجه به ذات حق تعالی شکل گرفته است ، مفاهیم عرفان اسلامی در ذات عالم هستی رجوع به اسم «الله اکبر» دارد ، و حکمت بهره‌گیری از رمزهای هندسی نمایش معنوی صورت‌های نمادین و مثالی امر متعالی‌ است که کمال مطلوب و نامتناهی را مجسم می‌کند. این صورت‌های نمادین ، رمزهای هندسی موجود در تناظر عوالم هستند که برقراری نوعی ارتباط با امر ماورایی و ناشناخته را برای انسان امکان پذیر ‌می‌سازد ، ‌و هدف غایی آنها تجلی وحدت در ساحت کثرت و دستیابی به تفکر توحیدی است، و برای هنرمندان مسلمان نحوه ظهور ارکان توحید در لایه‌های پنهان رمز و رازهای هندسی نهفته است . نوشتار حاضر ،‌ پژوهشی بنیادی- ‌نظری با رویکردی فلسفی ، دینی و هنری به شیوه توصیفی- تحلیلی و مستند به منابع مکتوب است و هدف آن شناخت جایگاه هندسه در مفاهیم فکری و هنری تمدن‌های اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
نهج البلاغه (1391)، ترجمه محمد دشتی، تهران، بکا.
ابن‌بابویه، محمد بن علی (1377)، معانی الأخبار، ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ابن‌شعبه، حسن بن علی (1363)، تُحف العقول عن آل الرسول ع، ترجمه احمد جنتی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1360)، رسایل ابن‌سینا، تحقیق ضیاءالدین درّی، تهران: مرکزی.
---------- (1383)، الهیات (دانشنامه علائی)، مقدمه و تصحیح دکتر محمد معین، همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن‌عربی، محمد بن علی (1386)، فصوص الحکم، ترجمه محمدعلی موحد ابطحی و صمد موحد، تهران: کارنامه.
---------- (1387)، فصوص الحکم، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1316)، التفهیم، با تعلیقات جلال‌الدین همایی، تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
---------- (1386)، الآثار الباقیة، ترجمه اکبر داناسرشت، تهران: موسسه امیرکبیر.
اخوان الصفا (1957)، رسایل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیة.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1392)، حس وحدت (نقش سنت در معماری ایرانی)، ترجمه ونداد جلیلی، تهران: علم معمار.
اعوانی، غلامرضا (1375)، حکمت و هنر معنوی (مجموعه مقالات)، تهران: گروس.
افلاطون (1367)، دوره آثار افلاطون، ترجمه رضا کاویانی و محمدحسین لطفی، تهران: خوارزمی.
---------- (1353)، جمهوری، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: چاپ خانه خوشه.
اولوداغ، سلیمان (1390)، ابن‌عربی، ترجمه داوود وفایی، بی‌جا: نشر مرکز.
بوکهارت، تیتوس (1390)، هنر مقدس(اصول و روش‌ها)، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
پارسا، محمد بن محمد (1366)، شرح فصوص الحکم ابن‌عربی، تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دوبوکور، مونیک (1391)، رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
رازی، نجم‌الدین (1352)، مرصاد العباد من المبدأ والمعاد، به کوشش حسین الحسینی نعمت اللهی، تهران: مطبع المجلس.
رشاد، محمد (1365)، فلسفه از آغاز تا تاریخ، تهران: صدر.
رهنورد، زهرا (1392)، حکمت هنر اسلامی، تهران: سمت.
ستاری، جلال (1376)، رمز اندیشی و هنر قدسی، تهران: نشر مرکز.
---------- (1392)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: نشر مرکز.
شریعتی سبزواری، محمدباقر (1387)، تحریری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: موسسه بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1362)، اعجاز قرآن، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
---------- (1388)، علی و فلسفه الهی، ترجمه ابراهیم سیدعلوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
عفیفی، ابوالعلاء (1380)، شرحی بر فصوص الحکم، ترجمه نصرالله حکمت، تهران: الهام.
فیضالاسلام اصفهانی، علی‌نقی (1376)، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، تهران: فقیه.
کاپلستون، فردریک چارلز (1375)، تاریخ فلسفه، تهران: علمی فرهنگی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1388)، اصول کافی، ترجمه لطیف راشدی و سعید راشدی، قم: اجود.
گاتری، دبلیو.کی. سی (1375)، تاریخ فلسفه یونان، فیثاغورس و فیثاغوریان، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
گنون، رنه (1392)، سیطره کمیت و علائم آخر الزمان، ترجمه علیمحمد کاردان، تهران: نشر دانشگاهی.
مددپور، محمد (1377)، حکمت معنوی و ساحت هنر، تهران: حوزه هنری.
موسوی، سید رضی (1390)، «مبانی هنر اسلامی از دیدگاه تیتوس بوکهارت»، مجله هنر و معماری و مجله زیباشناخت، شماره 22، ص 67-92.
نجیب‌اوغلو، گل‌رو (1379)، هندسه و تزیین در معماری اسلامی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه.
نصر، سید حسین (1377)، نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، تهران: خوارزمی.
نصر، سید حسین و الیور لیمن (1387)، تاریخ فلسفه اسلامی، تحقیق جمعی از استادان فلسفه، تهران: حکمت.
نوروزی‌طلب، علیرضا (1387)، «هنر اسلامی، تجلی امر قدسی از طریق هنر سنتی»، کتاب ماه هنر، شماره 122، ص 4-29 .
دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 4
همه مقالات پژوهشی است
شهریور 1400
صفحه 6-33
  • تاریخ دریافت: 26 شهریور 1400
  • تاریخ بازنگری: 18 مهر 1400
  • تاریخ پذیرش: 24 آبان 1400
  • تاریخ اولین انتشار: 24 آبان 1400