مبانی فکری هندسه در هنر اسلامی از دیدگاه (فلاسفه، قرآن، احادیث)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دکتری باستان شناسی (هنر و معماری اسلامی)

چکیده

حکمت معنوی و عرفان اسلامی در راستای توجه به ذات حق تعالی شکل گرفته است ، مفاهیم عرفان اسلامی در ذات عالم هستی رجوع به اسم «الله اکبر» دارد ، و حکمت بهره‌گیری از رمزهای هندسی نمایش معنوی صورت‌های نمادین و مثالی امر متعالی‌ است که کمال مطلوب و نامتناهی را مجسم می‌کند. این صورت‌های نمادین ، رمزهای هندسی موجود در تناظر عوالم هستند که برقراری نوعی ارتباط با امر ماورایی و ناشناخته را برای انسان امکان پذیر ‌می‌سازد ، ‌و هدف غایی آنها تجلی وحدت در ساحت کثرت و دستیابی به تفکر توحیدی است، و برای هنرمندان مسلمان نحوه ظهور ارکان توحید در لایه‌های پنهان رمز و رازهای هندسی نهفته است . نوشتار حاضر ،‌ پژوهشی بنیادی- ‌نظری با رویکردی فلسفی ، دینی و هنری به شیوه توصیفی- تحلیلی و مستند به منابع مکتوب است و هدف آن شناخت جایگاه هندسه در مفاهیم فکری و هنری تمدن‌های اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Intellectual foundations of geometry in Islamic art

نویسنده [English]

  • Zahra Pour Sha'banian
PhD in Archeology (Islamic Art and Architecture)
چکیده [English]

Islamic spiritual wisdom and mysticism has been formed in order to pay attention to the essence of God; the concepts of Islamic mysticism in the essence of the universe refer to the name "Allah Akbar" and the wisdom of using geometric codes and the spiritual representation of symbolic and ideal forms is the transcendent, which embodies the desired and infinite perfection.These symbolic forms are the geometric symbols that correspond to the universes which makes it possible for man to establish a connection with the transcendent and the unknown and their ultimate goal is to manifest unity in the realm of plurality and to achieve monotheistic thinking. For Muslim artists, too, how the elements of monotheism are revealed in the hidden layers lies geometric mysteries. The present article is a fundamental-theoretical research that is done with a philosophical, religious and artistic approach and in a descriptive-analytical and documented way based on written sources; its purpose is to recognize the place of geometry in the intellectual and artistic concepts of Islamic civilizations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geometry
  • Philosophy
  • Quran
  • Geometric codes
  • Islamic art
قرآن کریم
نهج البلاغه (1391)، ترجمه محمد دشتی، تهران، بکا.
ابن‌بابویه، محمد بن علی (1377)، معانی الأخبار، ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ابن‌شعبه، حسن بن علی (1363)، تُحف العقول عن آل الرسول ع، ترجمه احمد جنتی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1360)، رسایل ابن‌سینا، تحقیق ضیاءالدین درّی، تهران: مرکزی.
---------- (1383)، الهیات (دانشنامه علائی)، مقدمه و تصحیح دکتر محمد معین، همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن‌عربی، محمد بن علی (1386)، فصوص الحکم، ترجمه محمدعلی موحد ابطحی و صمد موحد، تهران: کارنامه.
---------- (1387)، فصوص الحکم، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1316)، التفهیم، با تعلیقات جلال‌الدین همایی، تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
---------- (1386)، الآثار الباقیة، ترجمه اکبر داناسرشت، تهران: موسسه امیرکبیر.
اخوان الصفا (1957)، رسایل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیة.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1392)، حس وحدت (نقش سنت در معماری ایرانی)، ترجمه ونداد جلیلی، تهران: علم معمار.
اعوانی، غلامرضا (1375)، حکمت و هنر معنوی (مجموعه مقالات)، تهران: گروس.
افلاطون (1367)، دوره آثار افلاطون، ترجمه رضا کاویانی و محمدحسین لطفی، تهران: خوارزمی.
---------- (1353)، جمهوری، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: چاپ خانه خوشه.
اولوداغ، سلیمان (1390)، ابن‌عربی، ترجمه داوود وفایی، بی‌جا: نشر مرکز.
بوکهارت، تیتوس (1390)، هنر مقدس(اصول و روش‌ها)، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
پارسا، محمد بن محمد (1366)، شرح فصوص الحکم ابن‌عربی، تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دوبوکور، مونیک (1391)، رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
رازی، نجم‌الدین (1352)، مرصاد العباد من المبدأ والمعاد، به کوشش حسین الحسینی نعمت اللهی، تهران: مطبع المجلس.
رشاد، محمد (1365)، فلسفه از آغاز تا تاریخ، تهران: صدر.
رهنورد، زهرا (1392)، حکمت هنر اسلامی، تهران: سمت.
ستاری، جلال (1376)، رمز اندیشی و هنر قدسی، تهران: نشر مرکز.
---------- (1392)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: نشر مرکز.
شریعتی سبزواری، محمدباقر (1387)، تحریری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: موسسه بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1362)، اعجاز قرآن، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
---------- (1388)، علی و فلسفه الهی، ترجمه ابراهیم سیدعلوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
عفیفی، ابوالعلاء (1380)، شرحی بر فصوص الحکم، ترجمه نصرالله حکمت، تهران: الهام.
فیضالاسلام اصفهانی، علی‌نقی (1376)، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، تهران: فقیه.
کاپلستون، فردریک چارلز (1375)، تاریخ فلسفه، تهران: علمی فرهنگی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1388)، اصول کافی، ترجمه لطیف راشدی و سعید راشدی، قم: اجود.
گاتری، دبلیو.کی. سی (1375)، تاریخ فلسفه یونان، فیثاغورس و فیثاغوریان، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
گنون، رنه (1392)، سیطره کمیت و علائم آخر الزمان، ترجمه علیمحمد کاردان، تهران: نشر دانشگاهی.
مددپور، محمد (1377)، حکمت معنوی و ساحت هنر، تهران: حوزه هنری.
موسوی، سید رضی (1390)، «مبانی هنر اسلامی از دیدگاه تیتوس بوکهارت»، مجله هنر و معماری و مجله زیباشناخت، شماره 22، ص 67-92.
نجیب‌اوغلو، گل‌رو (1379)، هندسه و تزیین در معماری اسلامی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه.
نصر، سید حسین (1377)، نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، تهران: خوارزمی.
نصر، سید حسین و الیور لیمن (1387)، تاریخ فلسفه اسلامی، تحقیق جمعی از استادان فلسفه، تهران: حکمت.
نوروزی‌طلب، علیرضا (1387)، «هنر اسلامی، تجلی امر قدسی از طریق هنر سنتی»، کتاب ماه هنر، شماره 122، ص 4-29 .