خوانش قرآنی ملاصدرا در پاسخ به انحرافات فکری و فرهنگی عارف‌نمایان عصر صفوی (با تأکید بر کتاب کسر أصنام الجاهلیة)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

2 دبیر آموزش و پرورش اصفهان

چکیده

چکیده
قرآن و سنت یکی از ارکان اساسی حکمت متعالیه است؛ به‌نحوی‌که فلسفه ملاصدرا را در بالاترین سطح تطابق با دین و به‌کارگیری متون مقدس دینی در لابه‌لای مباحث فلسفی و حکمی قرار داده است. حضور پررنگ و حداکثری آیات و روایات در آثار ملاصدرا، نشان‌دهنده وجود الگوی خاص روش‌شناختی است، که در میان گذشتگان سابقه‌ای ندارد و وی در تمام مباحث خود از آن استفاده کرده است. او با استفاده ازاین‌روش، به توصیف، تبیین و نقد معضلات زمانه، چون رد افکار و انحرافات فکری صوفیان پرداخته است. نظر به اهمیت این مسأله، در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، خوانش قرآنی ملاصدرا در کتاب کسر أصنام الجاهلیة واکاوی می‌شود. وی با دقت و امانت، نسبت به شناساندن بت‌های جهل و نادانی زمان و جامعه خود همت می‌گمارد و تأکید می‌کند که تا این عقاید خرافی و نادرست، که نشانه‌های جهل و مکر و فریب است، شکسته و از دل‌ها پاک نشود، حقیقت دین و عرفان راستین آشکار نمی‌شود. بر این اساس، او صوفیان را گرفتار انحرافاتی چون: واماندگی در رذایل اخلاقی و بی‌اعتنایی به تهذیب نفس، علم‌گریزی، باطن‌گرایی، تقلیل و فروکاهی شریعت‌مداری، گزاف‌گویی‌های مبالغه‌آمیز و تهی‌وارگی اصطلاحات و معانی عرفانی می‌دید.

کلیدواژه‌ها


آشوری‌پور چمندانی، ریحانه (1392)، تحلیل و تبیین روش‌شناسی صدرالمتألهین در استفاده از آیات و روایات، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
آملی، سید حیدر (1368)، جامع الأسرار و منبع الأنوار، به‌کوشش هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی (وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی).
اسفندیار، محمودرضا (1390)، «بررسی دیدگاه ملاصدرا دربارة آفات ظاهرگرایی دینی با نگاهی اجمالی به آرای امام خمینی ;»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی امام خمینی و انقلاب اسلامی (متین)، دوره 13، شماره 52.
امامی جمعه، مهدی (1392)، سیر تحول مکتب فلسفی اصفهان از ابن‌سینا تا ملاصدرا، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
___________(1395)، سیر تحول مکتب فلسفی اصفهان از ابن‌سینا تا ملاصدرا، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
به‌قلی، روزبهان (1344)، شرح شطحیّات، به‌کوشش هانری کربن، تهران: بی‌نا.
پازوکی، شهرام (1385)، «پارادکس تصوف نزد اساتید و شاگردان ملاصدرا»، فصلنامه فلسفی، شماره 12.
جعفریان، رسول (1378)، صفویه از ظهور تا زوال، تهران: کانون اندیشه جوان.
__________(1388)، سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، تهران: نشر علم تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1378)، «حکمت صدرایی؛ ماهیت و مختصات»، قبسات، شماره ۱۰ و ۱۱.
___________ (1368)، شرح حکمت متعالیه: اسفار اربعه، تهران: انتشارات الزهرا.
___________(1375)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، قم: انتشارات اسرا.
ذرّیّه، محمدجواد و زهرا آبیار (1397)، «بررسی شیوه مواجهه علمای شیعه عصر صفوی با انحراف‌های فکری صوفیان عارف‌نما»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ اسلام، سال نوزدهم، شماره هفتاد و سوم.
روحی، زهره (1398)، اصفهان عصر صفوی؛ سبک زندگی و ساختار قدرت، تهران: انتشارات امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1385)، دنباله جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
صاحبی، محمدجواد (1377)، گفتگوی دین و فلسفه (مباحثات اندیشمندان ایرانی در باب فلسفه اسلامی)، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1340)، صدرالدین محمد ابراهیم شیرازی مجدد فلسفه اسلامی در قرن یازده هجری، تهران: انتشارات دانشکده علوم معقول و منقول.
فرامرز قراملکی، احد (1388)، روش‌شناسی فلسفی ملاصدرا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
فیاض لاهیجی، عبدالرزاق (1372)، گوهر مراد، تصحیح و تحقیق زین‌العابدین قربانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قیصری ساوی، داود بن محمود رومی (1358)، رساله توحید و نبوت و ولایت، معروف به مقدمه قیصری بر شرح تائیه ابن‌فارض، تصحیح میرجمال‌الدین محدث ارموی، تهران: انجمن آثار علمی.
کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
لاهیجی، محمد (1371)، مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، با مقدمه کیوان سمیعی، چاپ پنجم، بی‌جا: سعدی.
لک‌زایی، نجف (1385)، چالش سیاست دینی و نظام سلطانی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1366) الف، أسرار آلایات، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
_______________ (1366) ب، کسر أصنام الجاهلیة، ترجمه محسن بیدارفر، تهران: چاپ و نشر علامه طباطبایی.
_______________ (1366) ج، تفسیر القرآن الکریم، قم: ناشر بیدار.
_______________  (1381)،  کسر أصنام الجاهلیة، تحقیق و مقدمه محسن جهانگیری، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
_______________  (1363) الف، تفسیر سوره واقعه، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
_______________  (1363) ب، مفاتیح الغیب، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
_______________ (1340)، رساله سه اصل، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: دانشگاه تهران.
_______________ (1382)، اسفار اربعه، تصحیح، تحقیق و مقدمه رضا اکبریان (به اشراف سیدمحمد خامنه‌ای)، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
_______________  (1375)، مرآت الأکوان؛ تحریر شرح هدایه ملاصدرا، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
نوایی، عبدالحسین و عباسقلی غفاری‌فرد (1394)، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، تهران: انتشارات سمت.
وکیلی، هادی (1385)، «نقد صوفی به روایت ملاصدرا»، کتاب نقد، شماره 39.
دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3
همه مقالات پژوهشی است
خرداد 1400
صفحه 98-118
  • تاریخ دریافت: 12 تیر 1400
  • تاریخ بازنگری: 25 تیر 1400
  • تاریخ پذیرش: 26 تیر 1400
  • تاریخ اولین انتشار: 26 تیر 1400