تأثیر شیعیان مهاجر ایرانی در گسترش مطالعات تفسیری قرآن کریم در دوران حاکمیت دولت‌های شیعه دکن (1098 – 895 هـ ق)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ اسلام

چکیده

چکیده
مسلمانان هندوستان در سال‌های آغازین ورود اسلام به سرزمین خود به قرآن کریم به‌عنوان مهم‌ترین اصل و الگوی اسلامی توجه کردند. در این میان، مهاجرت مفسران شیعه ایرانی تأثیر مطلوب و بنیادینی در گسترش علمی جریان مطالعات تفسیری بر جای نهاد و  نخستین تلاش آنان در جهت پویایی و شناخت ساکنان این سرزمین با آموزه‌های قرآنی و تفسیر آیات الهی صورت پذیرفت. اوج فعالیت شیعیان در این زمینه مربوط به دوران تشکیل دولت‌های شیعه دکن (1098 ـ 895 ق.) است، که ایرانیان با گذر از مرحله تکوین (6 ـ 1 هـ ق.) وارد مرحله توسعه تفسیر (12 ـ 7 هـ ق.) شدند. در این دوران، حضور پرتعداد شیعیان ایرانی و حمایت حکام شیعه دکن از آنان، موجب گسترش هرچه بیشتر فعالیت شیعیان در امور مذهبی مرتبط با آموزه‌های تفسیری قرآن کریم گردید. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و برپایه مطالعات کتابخانه‌ای درجه اول تاریخی، به این مسأله پاسخ می‌دهد که مهاجرت شیعیان ایرانی به منطقه دکن چگونه گسترش مطالعات تفسیری قرآن کریم در این مناطق را به همراه آورد؟ فرضیه این است که شیعیان مهاجر ایرانی با تشکیل کلاس‌های تفسیر و تألیف کتاب‌های مرتبط با این موضوع، تأثیر به‌سزایی در گسترش آشنایی ساکنان این مناطق با آموزه‌های تفسیری قرآن کریم بر جای نهاد. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که شیعیان مهاجر ایرانی ـ با توجه به آشنایی ساکنان نواحی دکن با زبان فارسی و نیز حمایت حکام شیعه دکن از آنان ـ با تشکیل کلاس‌های تفسیری، موجبات آشنایی بیشتر ساکنان این نواحی با موضوعات مرتبط با قرآن کریم را فراهم آوردند. هم‌چنین ایرانیان با تألیف کتب تفسیری و دسترسی ساکنان ناحیه دکن به این کتاب‌ها، به تقویت فهم موضوعات قرآنی توسط آنان کمک کردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Influence of Iranian Immigrant Shiites on the Development of Interpretive Studies of the Holy Quran During the rule of the Deccan Shiite states (1098 - 895 AH)

نویسنده [English]

  • Sayyed Hashem Misavy
Phd of Islamic History
چکیده [English]

The Holy Quran in the early years of the arrival of Islam in the land of India as the most important Islamic principle and model was considered by the Muslims of these areas. In the meantime, the migration of Iranian Shiite commentators had a favorable and fundamental effect on the scientific development of the course of interpretive studies, and their first attempt was made to dynamize and acquaint the inhabitants of this land with Quranic teachings and interpretation of divine verses. The peak of Shiite activity in this field is related to the formation of the Deccan Shiite states (1098-895 AH), which Iranians by passing through the stage of evolution (1 – 6 AH) entered the stage of developing interpretation (7 - 12 AH). During this period, the presence of a large number of Iranian Shiites and the support of the Deccan Shiite rulers for them led to the development and expansion of Shiite activities in religious matters related to the interpretive teachings of the Holy Quran. The present article, with a descriptive-analytical approach and based on primary source historical library studies, seeks to answer the question of how the migration of Iranian Shiites to the Deccan region led to the expansion of interpretive studies of the Holy Quran in these areas. The hypothesis is that the Iranian immigrant Shiites, by organizing interpretation classes and writing books related to this subject, had a great impact on expanding the familiarity of the inhabitants of these areas with the interpretive teachings of the Holy Quran. The results of the research indicate that the Iranian immigrant Shiites, considering the familiarity of the residents of Deccan areas with the Persian language and the support of the Deccan Shiite rulers for them; By forming interpretive classes, they made the residents of these areas more familiar with issues related to the Holy Quran. Also, Iranians have written commentary books and the residents of Deccan have access to these books; They helped them strengthen their understanding of Qur'anic subjects.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • Tafsir
  • Iranian Immigrant Shiites
  • Deccan Shiite Governments
  • آزاد کشمیری، محمدعلی (1387)، نجوم السماء فی تراجم العلماء (شرح‌حال علمای شیعه قرن‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم)، تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
  • آقابزرگ تهرانی (بی‌تا الف)، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، گردآورنده احمد بن محمد حسینی، بیروت، لبنان: دارالاضواء.
  • آقابزرگ تهرانی (بی‌تا ب)، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  • احمدزاده، سیدمصطفی (1391)، «وضعیت تفاسیر شیعی در هند»، فصلنامه مشکوة، دوره 31، شماره 3 (پیاپی 116)، 87 ـ 71.
  • اطهر رضوی، سیدعباس (1376)، شیعه در هند، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
  • اکبر، رضیه (1982)، نظم و نثر در زمان قطب‌شاهی، حیدرآباد دکن: سیما پبلشرز ایندبک پروموترس.
  • انوشه، حسن (1375)، دانشنامه ادب فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
  • بختاورخان، محمد (1979)، مرآت العالم تاریخ اورنگ‌زیب، تصحیح ساجده علوی، پنجاب: انتشارات اداره تحقیقات پاکستان.
  • بخشی هروی، نظام‌الدین احمد (1995)، المسلمون فی الهند من الفتح العربی الی الاستعمار البریطانی الترجمة الکاملة لکتاب طبقات اکبری، ترجمه احمد عبدالقادر شاذلی، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  • بدائونی، عبدالقادر (1380)، منتخب التواریخ، تصحیح مولوی احمدعلی صاحب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • بسطامی، علی بن طیفور (بی‌تا)، حدائق السلاطین فی کلام الخواتین، تصحیح دکتر شریف‌النساء انصاری، حیدرآباد: دانشگاه عثمانیه.
  • بهادر، امیرالملک سیدمحمد صدیق حسن‌خان (1293)، شمع انجمن، هند: بی‌نا.
  • بهبهانی، آقااحمد (1372)، مرآت الاحوال جهان‌نما، تحقیق علی دوانی، قم: مرکز فرهنگی قبله.
  • بیگ‌منشی، اسکندر (1381)، عالم‌آرای عباسی، به اهتمام ایرج افشار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • پیرویان، ویلیام (1377)، خدمات مشترک هند و ایران برای زبان و ادب فارسی؛ از مجموعه مقالات روابط فرهنگی ایران و آسیا، به اشراف محمدعلی شعاعی، تهران: سلسله مطالعات روابط فرهنگی مرکز مطالعات ایرانی و بین‌المللی.
  • جعفریان، رسول (1387)، تاریخ ایران اسلامی (صفویه از ظهر تا زوال)، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
  • الحرّ العاملی، الشیخ محمد بن الحسن (بی‌تا)، الأمل الآمل، تحقیق احمد الحسینی، بغداد: مکتبة الاندلس.
  • حسنی، عبدالحی (1398)، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، لکهنو: بی‌نا.
  • حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی (1380)، اندیشه سیاسی محقق کرکی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • حسینی، خورشاه بن قباد (1379)، تاریخ ایلچی نظام‌شاه، تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‌دا، تهران: نشر آثار و مفاخر فرهنگی.
  • حکمت، علی‌اصغر (1337)، سرزمین هند؛ بررسی تاریخی و اجتماعی و سیاسی و ادبی هندوستان از ادوار باستان تا عصر حاضر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • خانزمان‌خان، غلامحسین‌خان (1377)، تاریخ آصف‌جاهیان/ گلزار آصفیه، به اهتمام محمدمهدی توسلی، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
  • خضری، سیداحمدرضا (1391)، تشیع در تاریخ، قم: دفتر نشر معارف.
  • خواجگی شیرازی، محمد بن احمد (1375)، النظامیة فی مذاهب الامامیة، تصحیح علی اوجبی، تهران: نشر میراث مکتوب.
  • درّی اصفهانی، میرزا اسماعیل (بی‌تا)، ترجمه تاریخ دکن، حیدرآباد: موزه سالار جنگ، ش 418.
  • رضوی، سیدسعیداختر (بی‌تا)، خورشید خاور؛ تذکره علماء هند و پاکستان، هندوستان: پبلیکیشنز گوپالپور، باقر گنج ضلع سیوان، بهار، 841286.
  • رکن‌زاده آدمیت، محمدحسین (1340)، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه و خیام.
  • روملو، حسن‌بیک (1349)، أحسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بی‌نا.
  • رویمر، هانس روبرت و دیگران (1380)، تاریخ ایران (دوره صفویان)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: جامی.
  • زارعی مهرورز، عباس، «معرفی نسخه خرقه علما؛ کتابی از عهد صفوی»، وقف میراث جاویدان، شماره 10، 1374.
  • زبیری، میرزا ابوالقاسم (بی‌تا)، تاریخ بیجاپور مسمی به بساتین السلاطین، از ابتدای دولت عادل‌شاهیه تا انقراض دولت موصوف، حیدرآباد دکن: بی‌نا.
  • ساعدی شیرازی، میرزا نظام‌الدین احمد بن عبدالله (1961)، حدیقة السلاطین، تصحیح و تحشیه سید علی‌اصغر بلگرامی، حیدرآباد دکن: بی‌نا.
  • سبحانی، توفیق (1377)، نگاهی به تاریخ ادب فارسی در هند، تهران: انتشارات شورای گسترش زبان و ادب فارسی.
  • سلیمانی ابهری، هادی؛ اصغر منتظرالقائم و سید علی‌اصغر محمودآبادی (1393)، «بررسی زمینه‌های تاریخی گرایش‌های اخلاقی و عرفانی قرآن‌پژوهان شبه‌قاره هند در دوره میانه»، فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی، شماره 4 (پیاپی 16)، 64 ـ 45.
  • شوشتری، قاضی نورالله (1376)، مجالس المؤمنین، تصحیح سیداحمد عبدمنافی، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
  • شیخ‌عطار، علیرضا (1381)، دین و سیاست؛ مورد هند، تهران: وزارت امور خارجه.
  • شیرازی، رفیع‌الدین (بی‌تا)، تذکرة الملوک، حیدرآباد: موزه سالار جنگ، نسخه خطی، ش 142/362.
  • شیرازی، محمدمعصوم (1345)، طرائق الحقائق، با تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: کتاب‌فروشی بارانی.
  • صبا، محمد مظفر حسین (1343)، تذکره روز روشن، به تصحیح و تحشیه محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران: انتشارات رازی.
  • صدرالافاضل، مرتضی حسین (1365)، «تفاسیر علمای امامیه در شبه‌قاره هند و پاکستان»، فصلنامه مشکوة، شماره 10.
  • صدرالافاضل، مرتضی (1373)، مطلع الانوار (احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند)، ترجمه محمد هاشم، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • صفت‌گل، منصور (1381)، ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
  • صوفی ملکاپوری، ابوتراب محمد عبدالجبارخان (1328)، محبوب الوطن (تذکره سلاطین دکن)، حیدرآباد: بی‌نا.
  • طباطبا، علی بن عزیزالله (1355)، برهان مآثر، حیدرآباد دکن: مجلس مخطوطات فارسیه، بی‌نا.
  • طریحی، محمدسعید (2005 م)، أعلام الهند، مؤسسة البلاغ.
  • فراهانی منفرد، مهدی (1377)، مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
  • قادری، سیدمحی‌الدین (1386)، میرمحمدمؤمن استرآبادی مروج تشیع در جنوب هند، مترجم عون‌علی جاروی، قم: نشر مورخ.
  • کربلایی، محمدعلی، هدیه قطب‌شاهی در استخراج آیات کلام الهی، تهران: کتابخانه ملی ملک، نسخه خطی شماره 1/3052.
  • کرمی، مجتبی (1373)، نگاهی به تاریخ حیدرآباد دکن، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
  • محمد هاشم، خافی‌خان نظام‌الملکی (1925)، منتخب اللباب در احوال سلاطین ممالک دکن، گجرات و خاندیش، تصحیح سر ولزلی هیگ، کلکته: به اهتمام انجمن آسیایی بنگاله، بی‌نا.
  • محمدی، محسن (1395)، «جریان‌شناسی علمی تفسیر قرآن در شبه‌قاره با تمرکز بر مهاجران قرآن‌پژوه ایرانی»، فصلنامه جریان‌شناسی دینی معرفتی در عرصه بین‌الملل، دوره 4، شماره 13، 191 ـ 158.
  • مدرس تبریزی، محمدعلی (1369)، ریحانة الادب، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
  • مستوفی قزوینی، حمدالله بن ابی‌بکر (1336)، نزهة القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: طهوری.
  • مصاحب، غلامحسین (1356)، دائرة ‌المعارف فارسی، تهران، بی‌نا.
  • معرفت، محمدهادی (1379)، تفسیر و مفسران، قم: مؤسسه التمهید.
  • الموسوی الخوانساری، محمدباقر (1390)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم: اسماعیلیان.
  • مهرین، عباس (1352)، تاریخ زبان و ادبیات ایران در خارج از ایران، تهران: انتشارات مانی.
  • میرعالم، میرزا ابوالقاسم رضی‌الدین بن نورالدین (1309)، حدیقة العالم، به اهتمام سید عبداللطیف شیرازی، حیدرآباد دکن: بی‌نا.
  • هالیستر، جان نورمن (1373)، تشیع در هند، ترجمه آذرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران: نشر دانشگاهی.
  • هندوشاه، محمد بن قاسم (1301)، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، بی‌جا، چاپ سنگی.
  • هندوشاه، محمد بن قاسم (1393)، تاریخ فرشته، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انتشارات آثار و مفاخر فرهنگی.
  • Joshi, P.M. (1974). “The Adil Shahis and the Baridis", History of the Medieval Deccan Period, ed. H.K. Sherwani and P.M. joshi, Hyderabad.
  • Mulay, Sumati (1972). Studies in the historical and cultural geography and ethnography of the Deccan, Poon.
  • Reza Alikhan (1986). Hyderabad: a city in history, Hyderabad.
  • Sherwani, Haroon Khan (1973). The Bahmanis", History of the ..., Vol. 1, Hyderabad.
  • Siddiqui, Abdul Majeed (1956). History of Golcunda, Hyderabad.
  • Tikku, G. L. (1971) Persian poetry in Kashmir 1339 ـ 1846, university of California.
  • Tripathi, Ramashankar (1992). History of ancient India, Delhi.
  • Yazdani, G (1935). "Two Miniatures from Bijapur", Vol: IX, Islamic Culture, Lahore.