تأملی بر سیر تاریخی مطالعات تفسیری شبهقاره‌ی هند به زبان عربی(قرن اول تا دواز دهم هجری)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ اسلام، عضو هیأت علمی دانشگاه زنجان.

چکیده

چکیده:
علی‌رغم جایگاه والای قرآن در بین مسلمین و به عنوان منبع الهام بخش بسیاری از تمدن‌های شکل گرفته بعد از ظهور اسلام، بررسی سیرتاریخی تفسیر در شبه‌قاره‌ی هند، نشان می‌دهد که تاریخ تفسیر‌نگاری در آن سرزمین به ویژه قبل از دوره‌ی معاصر، در پژوهش‌های قرآنی بسیار مغفول واقع شده است. با ضرورت رفع این خلاء پژوهشی، جستار کنونی با بهره‌گیری از مطالعات بین‌رشته‌ای، و به شیوه‌ی توصیفی‌ تحلیلی و استناد تاریخی، تفاسیر تدوین یافته‌ی شبه قاره را مورد تبیین قرار داده است. پژوهش حاضر در ابتدا این تفاسیر را با گرایشات عرفانی، کلامی و فلسفی در مرحله‌ی تکوینِ تفسیر معرفی و تبیین می‌کند و در دوره‌ی توسعه‌ی تفسیر، تفاسیر با گرایشات اخلاقی و عقلی به ویژه تفاسیر به روش «ساختاری» را با تحلیل شرایط اجتماعی مفسرین و ویژگی تفاسیر آنها بررسی کرده و ابعادی از قرآن‌پژوهی شبه قاره، با محوریت سیر تاریخی آثار تفسیری مکتوب به زبان عربی را از ورود تمدن اسلامی به آن دیار تا قرن دواز دهم مورد تحلیل قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


ارموی، جلال الدین(1327)، فیضالاله فی ترجمه قاضی نورالله مقدمه‌ای برکتاب الصوارم المهرقه، تهران: بی‌نا.
ازاد بلگرامی، غلامعلی بن ‌محمد نوح(1976)، سبحه المرجان فی آثار هندوستان، به تصحیح و مقدمه محمد فضل الرحمن ندوی، بمبئی: پوته.
  ----------(1954)، مآثرالکرام، دفتراول آگرا: مفید عام پریس.
اشرف، وجیه الدین(1391)، بحرزخار، به تصحیح آذر میدخت صفوی، دهلی مرکز نشرتحقیقات فارسی ج ا ا.
امینی، عبدالحسین(1352)، شهداءالفضیله، قم: مکتبه الطباطبایی.
ایازی، محمدعلی(1378)، شناخت نامه تفاسیر، رشت: کتاب مبین.
بدائونی عبدالقادر(1379)، منتخب التواریخ، به تصحیح احمد علی صاحب، تهران: انجمن آثار ومفاخر فرهنگی.
تتوی، میرعلی شیرقانع(1957)، تذکره مقالات الشعرا، پاکستان: سندهی ادبی بورد.
جیوان، احمد(1846)، تفسیراحمدی، کلکته: انجمن آسیایی بنگال.
حسنی ندوی، عبدالحی(1402)، نزهة الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج6، حیدر آباد دکن: دایرة المعارف العثمانیه.
حسینی، محمد زاهد(1401)، تذکره المفسرین، لاهور.
رحمان علی، محمد بن عبد الشکور(1332ق)، تذکره علمای هند، لکنهو: نول کشور.
زرکلی، خیرالدین(1966)، الاعلام، ج1 بیروت: دارالعلم للملایین.
شوشتری، علاءالملک(1378)، محفل الفردوس به تصحیح ارموی، ج 1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
شوشتری، نورالله(1367)، احقاق الحق واذهاق الباطل، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
شهیدی صالحی، عبدالحسین(1381)، تفسیر و تفاسیر شیعه، قزوین: نشر حدیث امروز.
شیمل، آنه ماری(1368)، ظهور و دوام اسلام در هند، مترجم حسین لاهوتی،«کیهان فرهنگی شماره 23 ».
صدر الافاضل، سید مرتضی(1365)، شیوههای تفسیر قرآن در هند و پاکستان، مترجم هاشم محمد، «مشکوۀ ش10».
---------(1365)، تفاسیرعلماء امامیه در شبهقاره هند، مترجم هاشم محمد، «مشکوة شماره 11».
عبد الحق، ابن سیف الدین(1332ق)، اخبارالاخیار، دهلی: مطبع مجتبایی.
علامی، ابوالفضل(1385)، اکبرنامه، تاریخ گورکانیان هند، ج 1، به کوشش طباطبایی مجد، تهران: انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
لاهیجی، محمدعلی(1363)، تفسیرشریف لاهیجی، با مقدمه ارموی، تهران: علمی.
محمد، عابدحسین(۱۳۸۸)، قندپارسی، ش ۴۷ و ۴۸، دهلی نو: مرکزتحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی ج ا ا.
مقدسی، محمدابن‌احمد(1361)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم،ترجمه علینقی منزوی، ج2 تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
موسوی، محمد باقر(1411)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج 7 و 8 بیروت: دارالاسلامی.
مهائمی، علی بن احمد ابراهیم(1403)، تبصیر الرحمن و تیسیر المنان، ج1و2، بیروت: بی‌نا.
مهدوی راد، محمدعلی(1375)، سیرنگارش‌های قرآنی، «بینات، شماره 10»
ندوی، عبدالحی(1956)، یاد ایام، اعظم گره: بی‌نا.
نعمانی، شبلی(1929)، شعر العجم، ج3، اعظم گره: معارف پریس.
نقوی، علی محمد(2014)، تفسیر و مفسران در هند، دهلی نو: رایزنی فرهنگی ج ا ا.
نوایی، عبدالحسین(1341)، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
نوشاهی، عارف(1372)، دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 5، مدخل ابوبکر اسحاق ملتانی، تهران: بی‌نا.
نیازمند، محمدصدیق(1365)، سهم کشمیر در ترویج زبان وادبیات فارسی،« ایران شناسی ش 50».
دوره 1، شماره 2 - شماره پیاپی 2
همه مقالات پژوهشی است
اسفند 1399
صفحه 23-42
  • تاریخ دریافت: 03 آذر 1399
  • تاریخ بازنگری: 12 بهمن 1399
  • تاریخ پذیرش: 10 اسفند 1399
  • تاریخ اولین انتشار: 10 اسفند 1399