پژوهشی در مضامین کتیبه های قرآنی مناره های شاخص اسلامی در ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دکتری باستان شناسی (هنر و معماری اسلامی)

چکیده

مناره به عنوان یکی از مهم‌ترین بنا‌ها در میان همه گونه‌های بناهای اسلامی، از نظر تاریخ، فرهنگ و معماری به شمار می‌آید. این سمبل معماری‌، با عملکردهای میل راهنما، ماذنه«جایگاه اذان» و نماد پیروزی تحولات گوناگونی از لحاظ فرم و تزیینات را پشت سر نهاده است. هنرمندان مسلمان تزیینات متنوع همانند کتیبه‌نگاری بر بدنه مناره‌ها انجام داده‌اند. این‌کتیبه‌ها به عنوان اسناد زنده تاریخی مفاهیم شاخصی از فرم، تزیینات، موقعیت قرارگیری، بانیان و مواد و مصالح بکار رفته در مناره را نشان می-دهند. یکی از مهمترین بخش‌های کتیبه‌نگاری در مناره‌ها تزیینات قرآنی آن‌هاست. حال این پرسش مطرح می‌گردد؛ هدف معماران مسلمان از بکاربردن آیات قرآنی و اسما جلاله در کتیبه‌ها چه بوده است؟ بر مبنای پرسش فوق هدف پژوهش حاضر در این است که با بهره‌مندی از روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع مطالعاتی و بررسی‌های میدانی به معرفی و تجزیه تحلیل مضامین کتیبه‌های قرآنی مناره‌های ایرانی بپردازد، تا زمینۀ پاسخگویی به پرسش مطرح شده، فراهم گردد. برآیند چنین بررسی را می‌توان در نشان دادن صورت، به عنوان مظاهری از آیه‌های حق تعالی مشاهده نمود، مضامین قرآنی با مفهوم یگانه توحید، حضور خداوند و مراتب تقرب را به نمایش می‌گذارند و بناهای گوناگون را چون مجموعه‌ای متحد و ظرفی مطابق با تفکر تنزیهی دینی جلوه‌گر می‌سازند.

کلیدواژه‌ها


1- قرآن ­کریم
2- اتینگهاوزن، ریچارد، الک گرابار، هنر و معماری اسلامی«1»، 1383، ترجمه یعقوب آژند، تهران، انتشارات سمت
3- اردلان، نادر- لاله بختیار، حس وحدت(نقش سنت در معماری ایرانی)، 1392، مترجم ونداد جلیلی، تهران، انتشارات علم معمار
4- بوکهارت، تیتوس، هنر اسلامی زبان و بیان، 1392، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران، نشر سروش
5- پادشاه، محمد، متخلص به شاد فرهنگ آنندراج، جلد 6، 1335، زیرنظر دبیر سیاقی، تهران، انتشارات خیام
6- پیرنیا، محمد کریم، آشنایی با معماری اسلامی ایران، 1394، تالیف دکتر غلامحسین معماریان، تهران، موسسه آموزش عالی دیلمان
7- دوگوبینو، کنت، سفرنامه کنت دوگوبینو، 1383، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، نشر قطره
8- دیوالافوا، مادام ژان، ایران-کلده-شوش، 1371، ترجمه علی­محمد فره­وشی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
9- رهنورد، زهرا، حکمت هنر اسلامی، 1392، تهران، انتشارات سمت
10- زمانی، عباس، منار و مناره تزیینی در آثار تاریخی اسلام، 1351، نشریه هنر و مردم شماره 121، از صص 62-72
11- زکی، محمدحسن، صنایع ایران بعد از اسلام، 1320، ترجمه محمدعلی خلیلی، تهران، چاپخانه اقبال
12- فلاندن،اوژن، سفرنامه فلاندن اوژن به ایران، 1356، تهران، انتشارات اشراقی
13- کیانی، محمد یوسف، تزیینات وابسته به معماری اسلامی، 1376، تهران، انتشارات
14- کیانی، محمد یوسف، معماری ایران در دوره اسلامی، 1386، تهران، انتشارات سمت
15- کیانی، محمد یوسف، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، 1386، تهران، انتشارات سمت
16- نجیب­اوغلو، گل­رو، هندسه و تزیین در معماری اسلامی، 1379، مترجم مهرداد قیومی بید هندی، تهران، انتشارات روزنه
17- نفیسی، علی اکبر، فرهنگ نفیسی، 1355، تهران، کتاب فروشی خیام
18- واندنبرگ، لوئی، باستان شناسی ایران باستان، 1348، ترجمه عیسی بهنام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
19- وزیری، علی نقی، زیباشناسی در هنر و طبیعت، 1363، تهران، انتشارات هیرمند
20- ویلبر، دونالد، معماری اسلامی ایران در دوران ایلخانیان، 1365، ترجمه عبدالله فریار، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
30- هیلن براند، روبرت، معماری اسلامی (معنا، مفهوم، کارکرد)، 1385، تهران، انتشارات روزنه
31- هیلن براند، روبرت، هنر و معماری اسلامی، 1391، تهران، انتشارات روزنه

32- Petersen, Andrew, DICTIONARY OF ISLAMIC ARCHITECTURE,2002, This edition published in the Taylor & Francis e-Library.